Ροχαλητό και αποφρακτική άπνοια ύπνου στα παιδιά

Γράφει o Κωνσταντίνος Παπακώστας, Χειρουργός Παιδοωτορινολαρυγγολόγος, MD PhD MPhil FRCS FRCS(ORL-HNS), Διευθυντής Β ΄Ωρλ Κλινικής του Παιδιατρικού Κέντρου Αθηνών
 

Η αποφρακτική άπνοια ύπνου είναι η σοβαρότερη από μία ομάδα παθήσεων που σχετίζονται με μη φυσιολογικό ύπνο και ονομάζονται διαταραχές ύπνου. Ο διαταραγμένος ύπνος παρατηρείται σε ενήλικες, αλλά και στα παιδιά. Στα παιδιά η ηπιότερη διαταραχή ύπνου είναι το ροχαλητό και αφορά έως και 12% των παιδιών όλων των ηλικιών, ενώ σε ποσοστό 2-4% παρουσιάζονται συμπτώματα αποφρακτικής άπνοιας ύπνου. Ως αποφρακτική άπνοια ύπνου στα παιδιά χαρακτηρίζονται τα επαναλαμβανόμενα επεισόδια  απόφραξης του ανώτερου αναπνευστικού μόνο κατά τη διάρκεια του ύπνου. Η ροή του εισπνεόμενου αέρα από τη μύτη και το φάρυγγα διακόπτεται (άπνοια) ή μειώνεται (υπόπνοια), ενώ συνεχίζεται η θωρακική και κοιλιακή αναπνευστική προσπάθεια.

Για να γίνει κατανοητή η σημασία του ροχαλητού πρέπει να τονιστούν τα εξής. Στους ενήλικες το ροχαλητό, όταν είναι μεμονωμένο, δηλαδή χωρίς συνοδά ευρήματα άπνοιας, δεν θεωρείται διαταραχή ύπνου. Αντιστρόφως στα παιδιά η παρουσία του υποδηλώνει υποκείμενη παθολογική απόφραξη στο αναπνευστικό σύστημα, καταχωρείται ως διαταραχή ύπνου 1ου βαθμού και χρήζει αξιολόγησης από Ωτορινολαρυγγολόγο. Η αιτία στη συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών 2-8 ετών που ροχαλίζουν με ή χωρίς άπνοια είναι υπερτροφία αμυγδαλών ή αδενοειδών εκβλαστήσεων (κοινώς κρεατάκια) ή συνδυασμός και των δύο. Άλλα λιγότερο συχνά αίτια είναι η μικρή κάτω γνάθος, μεγάλο μέγεθος γλώσσας, παιδική παχυσαρκία, σύνδρομα με κρανιοπροσωπικές ανωμαλίες ή/και νευρολογικά προβλήματα και καλοήθεις όγκοι του ρινοφάρυγγα.

Ένα παιδί με αποφρακτική υπνική άπνοια μπορεί να έχει προβλήματα συμπεριφοράς, διάσπαση προσοχής και μαθησιακές δυσκολίες λόγω της κακής ποιότητας ύπνου. Επίσης λόγω της χρόνιας υποξίας μπορεί να έχει καθυστέρηση ανάπτυξης, ενώ η μόνιμη αναπνοή από το στόμα οδηγεί σε ανώμαλη οδοντοφυϊα και διάπλαση της άνω ή κάτω γνάθου, γι αυτό συχνά προκύπτει υποψία διαταραχής της αναπνοής από τον/την παιδο-οδοντίατρο ή ορθοδοντικό που θα εξετάσει ένα παιδί για καθαρά οδοντιατρικό ζήτημα. Η σοβαρότερη χρόνια επιπλοκή είναι η πνευμονική υπέρταση, μία πάθηση του καρδιακού συστήματος. Στα παιδιά όλων των ηλικιών με αποφρακτική άπνοια, αλλά ειδικά των πιο μικρών, συχνά συνυπάρχει αναπνευστική δυσχέρεια και την ημέρα, η οποία εκδηλώνεται με μειωμένη αντοχή στο τρέξιμο ή στο απλό βάδισμα ή ακόμη και με θορυβώδη αναπνοή τις ώρες που το παιδί παίζει καθιστό ή προσηλώνεται π.χ. στην τηλεόραση.

Ο έλεγχος για υπερτροφία αμυγδαλών και αδενοειδών εκβλαστήσεων και γενικά όλου του ανωτέρου αναπνευστικού συστήματος γίνεται με την κλινική εξέταση στο ωτορινολαρυγγολογικό ιατρείο. Η πλέον σύγχρονη μέθοδος για την εκτίμηση του μεγέθους των αδενοειδών εκβλαστήσεων και του βαθμού απόφραξης του αεραγωγού στο ιατρείο είναι η ενδοσκόπηση του αεραγωγού με οπτική ίνα μέσω της μύτης, η οποία είναι ανώδυνη και γι αυτό δεν απαιτείται τοπική αναισθησία, διαρκεί μόνο μερικά δευτερόλεπτα, αλλά μέσω της δυνατότητας βιντεοσκόπησης υπάρχει η δυνατότητα επανειλημμένης ανάλυσης των ευρημάτων και τέλος, απαλλάσσει από την ανάγκη ακτινογραφίας για αδενοειδείς εκβλαστήσεις (κρεατάκια) και την ακτινοβόληση που αυτή συνεπάγεται. Συχνά αποδεικνύεται χρήσιμη η πληροφορία που παρέχουν οι γονείς με δικό τους βίντεο λίγων λεπτών του παιδιού που κοιμάται. Σε αμφίβολες ή οριακές περιπτώσεις ως προς τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων συνιστάται μελέτη ύπνου, δηλαδή μία απλή διανυκτέρευση του παιδιού στο νοσοκομείο για μέτρηση παραμέτρων όπως κορεσμός οξυγόνου, καρδιακή συχνότητα κ.ά. που θα αποδείξουν την ύπαρξη και βαρύτητα απνοιών.

Η αποφρακτική άπνοια ύπνου στα παιδιά αντιμετωπίζεται κυρίως με αφαίρεση των αμυγδαλών και των αδενοειδών εκβλαστήσεων και τα ποσοστά πλήρους ίασης σε παιδιά χωρίς άλλα προβλήματα υγείας πλησιάζουν το 99%.

Είναι ενδιαφέρον ότι η σχετιζόμενη με αυτή την πάθηση διεθνής επιστημονική κοινότητα (ωτορινολαρυγγολόγοι, παιδίατροι, πνευμονολόγοι) μόλις τα τελευταία 20-30 χρόνια άρχισε να συνειδητοποιεί τις άμεσες και κυρίως τις απώτερες συνέπειες μιας χρονίζουσας αποφρακτικής κατάστασης. Χαρακτηριστικά, τα προηγούμενα χρόνια η αφαίρεση αμυγδαλών πραγματοποιούνταν κατά βάση σε παιδιά και ενήλικες με συχνά επεισόδια φλεγμονής. Είναι παρατηρημένο όμως ότι τα παιδιά με άπνοια λόγω υπερτροφικών αμυγδαλών στις περισσότερες περιπτώσεις έχουν ελάχιστα έως κανένα επεισόδιο αμυγδαλίτιδας, συνεπώς τα παιδιά αυτά παρέμεναν ως επί το πλείστον αθεράπευτα.

Συνιστάται πια ανεπιφύλακτα η άμεση παρά καθυστερημένη αντιμετώπιση ενός παιδιού με άπνοια ασχέτως ηλικίας, γι αυτό ενθαρρύνεται σήμερα η χειρουργική επέμβαση σε νήπια από την ηλικία 18 μηνών και άνω και θεωρείται λανθασμένη επιλογή η αναμονή μέχρι να μεγαλώσουν περισσότερο.