Ξηροφθαλμία και οφθαλμική ενυδάτωση

Γράφει ο Σταμάτης Γκατζώνης, MD, FEBO, Pg Dip, Διευθυντής Οφθαλμολογικής Κλινικής Παιδιατρικού Κέντρου Αθηνών

Η διαταραχή της ενυδάτωσης των οφθαλμών, είναι ένα από τα πιο κοινά προβλήματα που επηρεάζουν τον γενικό πληθυσμό και μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα που ποικίλλουν σε σοβαρότητα, από ήπια έως και καταστροφικά για την όραση. Η ξηροφθαλμία είναι ένας γενικός όρος που περιγράφει την διάσπαση της φυσιολογικής δακρυϊκής στιβάδας ή/και την μειωμένη βασική έκκριση δακρύων, από τα διάσπαρτα καλυκοειδή κύτταρα της οφθαλμικής επιφάνειας. Κανονικά, αυτό το στρώμα δακρύων είναι ένα σταθερό, ομοιογενές σύμπλεγμα που όχι μόνο παρέχει στον κερατοειδή χιτώνα και τον επιπεφυκότα προστασία από την συνεχή έκθεση, αλλά είναι επίσης υπεύθυνο για ένα σημαντικό ποσό της διαθλαστικής ικανότητας του οφθαλμού. Όταν το δακρυϊκό φιλμ γίνεται ασταθές διασπάται, γεγονός που προκαλεί ερεθισμό, αλλά και μεταβαλλόμενη όραση.

Ενώ υπάρχουν πολλά διαφορετικά συμπτώματα που μπορεί να βιώσει κανείς, εξέχουσα θέση μεταξύ αυτών των συμπτωμάτων είναι η δακρύρροια. Φυσικά, ένας ασθενής μπορεί να αναρωτηθεί γιατί το μάτι του μπορεί να είναι «στεγνό» παρά το γεγονός ότι παράγει πολλά δάκρυα. Αυτό συμβαίνει επειδή το ασταθές δακρυϊκό φιλμ και ο ερεθισμός που προέρχεται από αυτό, διεγείρουν τον δακρυϊκό αδένα οδηγώντας σε αντανακλαστική έκκριση δακρύων. Ωστόσο, αυτό είναι απλώς ανεπαρκές για να διορθώσει το συνολικό πρόβλημα. Άλλα συμπτώματα του συνδρόμου ξηροφθαλμίας ή δυσλειτουργίας του δακρυϊκού φιλμ περιλαμβάνουν:

• Καύσο
• Αίσθημα νυγμών
• Κνησμό
• Αίσθημα άμμου ή ξένου σώματος
• Συχνούς βλεφαρισμούς- τικ
• Σχηματισμός κρούστας στις βλεφαρίδες (συνήθως κατά την έγερση)
• Ερυθρότητα
• Θολή ή κυμαινόμενη όραση (επιδεινώνεται κατά την ανάγνωση, την χρήση υπολογιστή, την παρακολούθηση τηλεόρασης, την οδήγηση ή την αναπαραγωγή βιντεοπαιχνιδιών)
• Ευαισθησία στο φως
• Πόνος στα μάτια και/ή πονοκέφαλος
• Βαριά βλέφαρα
• Κοπιωπία

Η ξηροφθαλμία είναι μια κοινή οφθαλμική πάθηση και βασικός λόγος για επισκέψεις σε οφθαλμίατρους. Ο επιπολασμός της ποικίλλει ευρέως μεταξύ των επιδημιολογικών μελετών από 7,4%-33,7%. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής με την υπερέκθεση σε οθόνες, την μόλυνση του αέρα και τον τεχνητό αερισμό επιδεινώνει τα συμπτώματα της νόσου.

Τα συχνότερα αίτια ξηροφθαλμίας είναι:

• Αλλεργικές επιπεφυκίτιδες
• Ορμονικές μεταβολές που σχετίζονται με τη γήρανση, ιδίως στις γυναίκες
• Εγκυμοσύνη και σχετικές ορμονικές αλλαγές
• Δυσθυροειδική οφθαλμοπάθεια
• Χρόνια βλεφαρίτιδα
• Χρήση φαρμάκων (αντικαταθλιπτικά, αντιισταμινικά, β-αναστολείς, αναλγητικά, υπναγωγά, διουρητικά, ορμονική υποκατάσταση και αντισυλληπτικά)
• Σύνδρομο Sjogren
• Άλλες αυτοάνοσες διαταραχές π.χ Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος, Ρευματοειδής Αρθρίτιδα
• Χημικά εγκαύματα / οφθαλμικό τραύμα
• Οφθαλμικές επεμβάσεις
• Παρατεταμένη χρήση φακών επαφής
• Σύνδρομο Χρήσης Οθονών (μειωμένοι βλεφαρισμοί κατά την παρατεταμένη ενασχόληση με οθόνες )
• Νόσος του Parkinson
• Περιβαλλοντικοί παράγοντες (σκόνη, άνεμος, ζέστη, μειωμένη υγρασία)
• Νευρολογικές καταστάσεις που περιλαμβάνουν: εγκεφαλικό επεισόδιο, παράλυση Bell, νόσο του Πάρκινσον, πάρεση του τριδύμου νεύρου
• Κερατίτιδα εξ εκθέσως (λαγοφθάλμος)
• Φλεγμονώδεις οφθαλμικές παθήσεις, (ραγοειδίτιδα, ιρίτιδα)
• Σαχαρώδης διαβήτης
•  Μικροβιακή ή ιογενής κερατίτιδα
• Νευροτροφική Κερατίτιδα
• Ανεπάρκεια βιταμίνης Α

Ο οφθαλμίατρός μπορεί να εκτελέσει μια σειρά από διαγνωστικές δοκιμασίες για την κλινική εκτίμηση της ξηροφθαλμίας, όπως:

• Έλεγχο της αισθητικότητας του κερατοειδούς (βαμβακοφόρο άκρο)
• Χρόνος διάσπασης δακρύων (TBUT, φ.τ >10 sec)
• Χρώση οφθαλμικής επιφάνειας (φλουορεσκεΐνη για επιθηλιακό έλλειμμα , rose Bengal και πράσινο της λισσαμίνης για νεκρά επιθηλιακά κύτταρα)
• Τεστ Schirmer (φ.τ >10mm, μέτρια ξηροφθαλμία 5-10mm, βαριά < 5mm)
• Δακρυϊκός μηνίσκος (φ.τ > 0,25 mm)
• Οσμωτικότητα δακρύων (TFO)  (αυξημένη σε ξηροφθαλμία, >308 mOsm/L)

Ανάλογα με τα αίτια, υπάρχουν πολλές επιλογές θεραπείας:

• Τεχνητά δάκρυα χωρίς συντηρητικά, με διαφορετικό ιξώδες (π.χ. υαλουρονικό νάτριο, ποβιδόνη, υπρομελλόζη, κ.α.)
• Παράγοντες μεγαλύτερης διάρκειας δράσης όπως gel και αλοιφές (καρβομερή, καρμελλόζη, πολυβινυλική αλκοόλη, κ.α.)
• Ενθέματα (πώματα) δακρυϊκών σημείων
• Ζεστές κομπρέσες & καθαρισμός βλεφαρίδων και βλεφάρων με ειδικό αφρό
• Restasis (σταγόνες κυκλοσπορίνης 0,05%)
• Τα τοπικά οφθαλμικά στεροειδή (φλουρομεθολόνη, δεξαμεθαζόνη) είναι χρήσιμα στον έλεγχο της φλεγμονώδους πτυχής της νόσου, σε εξάρσεις
• Το από του στόματος έλαιο λιναρόσπορου ή συμπληρώματα ιχθυελαίου 2000 mg/ημέρα
• Τα αυτόλογα δάκρυα από ορό αίματος, δηλαδή τα τεχνητά δάκρυα αναμεμειγμένα με τον ορό του ασθενούς, μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμα σε δύσκολες περιπτώσεις
• LipiFlow (διαδικασία αυτόματης θέρμανσης και έκθλιψης των μειβομιανών αδένων σε χρόνια βλεφαρίτιδα)
• Θεραπεία με παλμικό φως (IPL)

Τα περισσότερα άτομα με ξηροφθαλμία που ακολουθούν την θεραπεία τους όπως τους την έχει συνταγογραφήσει ο οφθαλμίατρος, είναι σε θέση να ελέγχουν τα συμπτώματά τους και να λειτουργούν φυσιολογικά. Φυσικά όμως, όπως σε όλα τα χρόνια νοσήματα, υπάρχουν υφέσεις και εξάρσεις..