“Χοληστερίνη και κατανάλωση καφέ.”

Παναγιώτης Κ. Κατωπόδης, Παθολόγος, Διευθυντής Παθολογικής Κλινικής, Ιατρικό Περιστερίου

Ο καφές είναι ένα ρόφημα, το οποίο κατασκευάζεται από τα καβουρδισμένα και αλεσμένα σπόρια της καφέας ή καφεόδεντρου. 

Όλα ξεκίνησαν, αιώνες πριν, στην περιοχή Kaffa της Αβησσυνίας, επαρχία της σημερινής Αιθιοπίας, με πολλούς μύθους να διεκδικούν τα σκήπτρα της πρώτης εμφάνισης καφεόδεντρου.

 Ο πιο διαδεδομένος όλων, αυτός του Κάλντι, ενός βοσκού που παρατήρησε ότι οι κατσίκες του παρουσίαζαν πολύ ζωηρή δραστηριότητα, όταν έτρωγαν τους καρπούς ενός συγκεκριμένου θάμνου. Το γεγονός αυτό, το μοιράστηκε με ένα μοναχό, ο οποίος έβρασε τους καρπούς αυτούς και στη συνέχεια ήπιε το ρόφημα. Οι καρποί του θάμνου αλλά και το ρόφημα διαδόθηκαν και τον 12ο αιώνα έφθασαν μέσω εμπόρων και στην αραβική χερσόνησο. Έτσι ο καφές  πέρασε στην Υεμένη.

Τα χρόνια που ακολούθησαν, μέσω αποικιών των Τούρκων, Βενετών, Ολλανδών και Γάλλων ο καφές ταξιδεύει και γίνεται γνωστός σε όλη την Ευρώπη τον 17ο αιώνα. Η Ελλάδα σαν μέρος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας υποδέχεται τον καφέ νωρίτερα απ’ την υπόλοιπη Ευρώπη, ενώ στα μέσα του18ου αιώνα η κατανάλωση του καφέ έχει διαδοθεί και στις 5 ηπείρους.

Ο καφές, σε κάθε του μορφή, είναι το πιο δημοφιλές ρόφημα παγκοσμίως, μετά το νερό και η κατανάλωσή του σε κόκκους, για το 2019 ανήλθε στα 9.916.140 τόνους (International Coffee Organization).

Η επίδραση της κατανάλωσής του στην υγεία, είναι αντικείμενο εντατικής επιστημονικής έρευνας, αφού λόγω της τεράστιας διάδοσής του, ακόμη και μικρές επιπτώσεις, θα μπορούσαν να αποτελούν σημαντικό πρόβλημα για την υγεία. 

Η πιο γνωστή επίδραση του καφέ αφορά στο κεντρικό νευρικό σύστημα όπου σε λογικές ποσότητες, βελτιώνει τις πνευματικές ικανότητες, καθώς προκαλεί εγρήγορση και μείωση της ανίας. Ο βασικός λόγος είναι ότι περιέχει καφεΐνη, ένα αλκαλοειδές που δρα ως τονωτικό. 

Υπερβολική κατανάλωση καφέ είναι δυνατό να προκαλέσει νευρικότητα, άγχος και αϋπνία. Στα περισσότερα άτομα, οριακή ποσότητα θεωρείται η κατανάλωση 600 mg καφεΐνης την ημέρα ή 6-8 κούπες καφέ. 

Στον ανθρώπινο εγκέφαλο η καφεΐνη προκαλεί αγγειοσυστολή, ενώ στα περιφερειακά αγγεία, διαστολή. Δεν είναι λοιπόν τυχαία η χρήση της σε αρκετά φάρμακα για την καταπολέμηση της ημικρανίας.

Είναι επιβεβαιωμένο, επίσης, ότι ο καφές δρα ευεργετικά στο Σακχαρώδη διαβήτη, στον Παρκινσονισμό και τη νόσο Altzheimer.

Η επίδραση του καφέ στα λιπίδια ορού (χοληστερίνη ολική,  HDL, LDL και τριγλυκερίδια) μελετήθηκε εντατικά, αφού είναι γνωστή η επιβαρυντική τους δράση στην αρτηριοσκλήρυνση και, κατά συνέπεια, στη στεφανιαία νόσο και τα εγκεφαλικά επεισόδια.

Η πλέον πρόσφατη μετα-ανάλυση των Cai et al (2012) εξέτασε 12 επιστημονικές μελέτες που διεξήχθησαν σε δυτικές χώρες και αφορούσαν σε 1017 άτομα, έδειξε ότι η πρόσληψη καφέ για 45 ημέρες αύξησε την ολική χοληστερίνη κατά 8,1mg/dl, την LDL κατά 5,4mg/dl και τα τριγλυκερίδια κατά 12,6mg/dl και καθόλου την HDL («καλή χοληστερίνη»). Η πρόσληψη καφέ ήταν 2,4 έως 8 κούπες την ημέρα.

Η καφεΐνη μάλλον αποενοχοποιείται και το βάρος μετατοπίζεται σε δύο άλλες ουσίες, την καφεστόλη και την καχεόλη (διτερπένια). Οι ίδιες αυτές ουσίες, έχουν επιβεβαιωμένη αντικαρκινική δράση.

Οι δυο αυτές αλκοόλες, έχει φανεί ότι απομακρύνονται από τον καφέ μέσω των χάρτινων φίλτρων, συνεπώς, ο βραστός καφές έχει μεγάλη περιεκτικότητα σε καφεστόλη και καχεόλη, ενώ ο καφές φίλτρου και ο στιγμιαίος, πολύ μικρότερη. Σχετική έρευνα έδειξε ότι για να επηρεάσει ο καφές που δεν υφίσταται τη διαδικασία φιλτραρίσματος τα επίπεδα των λιπιδίων, πρέπει να καταναλώνεται σε ποσότητα ίση τουλάχιστον με έξι φλιτζάνια ημερησίως.

Τα διτερπένια και η καφεΐνη θα έπρεπε να αυξάνουν τον κίνδυνο για στεφανιαία νόσο, όμως η αντιοξειδωτική δράση ουσιών που περιέχονται στον καφέ, σε μικρή και μέτρια κατανάλωση, εν τέλει, φαίνεται να μειώνουν αυτόν τον κίνδυνο. 

Συμπερασματικά θα πρέπει να πούμε, ότι έχουμε αρκετό  δρόμο ακόμη στην προσπάθεια να αποσαφηνίσουμε με ακρίβεια, όλες τις δράσεις του αγαπημένου μας ροφήματος, ιδιαίτερα αν σκεφτούμε τις διαφορετικές μεθόδους επεξεργασίας και παρασκευής, το βαθμό κατανάλωσης, αλλά και το νούμερο των ουσιών που περιέχει και το οποίο υπερβαίνει τις 2.000.

Αν λοιπόν έπρεπε να κωδικοποιήσουμε κάποιες διαιτητικές οδηγίες για τα άτομα με αυξημένα επίπεδα λιπιδίων στο αίμα, ας δούμε πως τοποθετείται ο Dr Leiv Ose (υπεύθυνος του Ιατρείου Λιπιδίων του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου του Όσλο):

«Η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων καφέ μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα της χοληστερόλης του αίματος. Αυτό συμβαίνει γιατί στον καφέ υπάρχουν δύο ουσίες που αυξάνουν τα  επίπεδα της χοληστερόλης. Αυτές οι ουσίες απομακρύνονται αν φιλτράρουμε τον καφέ. Έτσι, ο καφές φίλτρου και ο στιγμιαίος καφές δεν αυξάνουν τα επίπεδα της χοληστερόλης. Επιπρόσθετα, το τσάι και ο καφές περιέχουν ουσίες που πιθανά επιβραδύνουν την εξέλιξη της αθηροσκλήρωσης» 

Για άλλη μια φορά ισχύει το «Μέτρον άριστον».

Βιβλιογραφία:

1.The effect of coffee consumption on serum lipids: a meta-analysis of randomized controlled trials. L Cai, D Ma, Y Zhang, Z Liu & P Wang European Journal of Clinical Nutrition volume 66, pages872–877(2012)

2. The effects of coffee consumption on lipids and homocysteine metabolism. Συγγραφέας: Μιρκοπούλου, Δάφνη Δημήτριος 2016  Ίδρυμα: Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (ΔΠΘ). Σχολή Επιστημών Υγείας. Τμήμα Ιατρικής. Τομέας Παθολογίας. Κλινική Πανεπιστημιακή Καρδιολογική

3. https://www.bpath.gr _GENZYME-SANOFI.pdf

4. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%86%CE%AD%CF%82