Συχνά ο κλινικός γιατρός έρχεται αντιμέτωπος με ασθενείς, που στο ιστορικό τους (πρόσφατο ή απώτερο) αναφέρουν αιφνίδιες πτώσεις (ΑΠ) στο έδαφος, χωρίς να αντιλαμβάνονται ή να θυμούνται κάτι που μεσολάβησε πριν την πτώση.
Το δίλλημα που προκύπτει είναι: ποιός ευθύνεται γι’ αυτές τις ΑΠ και πώς μπορούμε να τις προλάβουμε. Διότι, όταν συμβαίνουν στις μικρές ηλικίες (που το ποσοστό είναι μικρό) συνήθως δεν προκύπτουν σοβαρές επιπτώσεις για την υγεία.
Όταν, όμως, πρόκειται για ηλικιωμένους, κάτι που είναι συχνό φαινόμενο, εδώ πρέπει επιπρόσθετα να διερωτηθούμε: φταίει η ηλικία και το «εξασθενημένο» σύστημα ισορροπίας και προσανατολισμού στο χώρο ή μήπως άλλοι παράγοντες;
Επιπρόσθετα στους ηλικιωμένους ασθενείς, οι επιπτώσεις στην υγεία τους είναι συχνά άσχημες και κυμαίνονται από μικροτραυματισμούς, μέχρι κατάγματα και κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις /αιματώματα (και δεν είναι λίγες οι φορές που οδηγούνται στο καροτσάκι αναπηρίας ή στο θάνατο ως αποτέλεσμα μίας ή περισσοτέρων ΑΠ στο έδαφος).
Αίτια
Ο γνωστός μηχανισμός δημιουργίας των ΑΠ είναι καρδιολογικός, νευρολογικός και μυοσκελετικός και σ’ αυτό το χώρο γίνεται συνήθως η αιτιολογική διερεύνηση. Η τέταρτη αιτία ΑΠ σχετίζεται με διαταραχή της λειτουργίας του αιθουσαίου συστήματος, η οποία οφείλεται:
1. Σε επιμένουσα χρόνια διαταραχή (πάθηση) του συστήματος ισορροπίας και προσανατολισμού στο χώρο και κατ’ επέκταση της ικανότητας στήριξης του σώματος. Στην περίπτωση αυτή είναι δυνατόν μία απότομη κίνηση της κεφαλής ή του σώματος ή μία ανωμαλία / κακοτεχνία του δρόμου ή κάθοδος σε κυκλική σκάλα ή χρησιμοποίηση σκαμπό για να πιάσουμε κάτι που βρίσκεται υψηλότερα κ.λπ., να οδηγήσει σε ΑΠ. Η διαδικασία της πτώσης στις περιπτώσεις αυτές είναι συνειδητή.
Ιδιαίτερα σε ότι αφορά τους ηλικιωμένους, οι μειωμένες πληροφορίες από τα όργανα που συνθέτουν την ισορροπία και τον προσανατολισμό στο χώρο (αιθουσαίο σύστημα, οπτικό σύστημα, ιδιοδεκτικότητα και η ανεπαρκής επεξεργασία των πληροφοριών που προέρχονται από τα συστήματα αυτά στον εγκέφαλο),δημιουργούν ευκολότερες προϋποθέσεις για ΑΠ.
Επιπρόσθετα δρουν οι συνθήκες διαβίωσης και το περιβάλλον, όπως ο ανεπαρκής φωτισμός, σκαλοπάτια χωρίς κουπαστή, πάτωμα που γλυστρά, μαλακά ή εύκολα μετατοπιζόμενα χαλιά, μη εργονομικά έπιπλα κ.λπ.
2. Σε συγκεκριμένη διαταραχή του αιθουσαίου συστήματος, όπως ο καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσεως ή του τύπου κουπουλολιθίασης / καναλολιθίασης του οπισθίου λαβυρίνθου ή του τύπου Nucleo – Reticular του κεντρικού αιθουσαίου νευρώνα.
3. Σε αίτια μη αιθουσαίας αιτιολογίας, τα οποία όμως με δευτεροπαθή μηχανισμό μπορούν να διαταράξουν τη λειτουργία του αιθουσαίου συστήματος (όπως π.χ. μία αιφνίδια νευρωνική ηλεκτρική εκφόρτιση στον εγκέφαλο).
Στη 2η και 3η περίπτωση η ΑΠ εκδηλώνεται με μία ακαριαία μετακίνηση του σώματος και πτώση στο έδαφος προτού καν ο ασθενής συνειδητοποιήσει τι του συνέβη. Συχνά δε θυμάται τη διαδικασία της πτώσης, όμως εδώ δεν έχουμε απώλεια της συνείδησης και αμέσως μετά την πτώση, συνέρχεται, εκτός αν η πτώση προκαλέσει κρανιοεγκεφαλική κάκωση.
Οι συνηθέστερες αιτίες των αιφνίδιων πτώσεων αιθουσαίας αιτιολογίας είναι:
- Κουπουλολιθίαση / καναλολιθίαση / Tumarkin,
- Nucleo – Reticular διαταραχή,
- Οξεία κρίση ιλίγγου με ασθενή σε όρθια στάση,
- Κεντρική αιθουσαία – αιθουσοπαρεγκεφαλιδική διαταραχή,
- Oscillopsia.
Οι συνηθέστερες αιτίες με δευτεροπαθή επίδραση στο αιθουσαίο είναι:
- Ημικρανία,
- Υπνική άπνοια,
- Σύνδρομο υπεραερισμού,
- Ενδοκρανιακή υπέρταση,
- Drop attack,
- Διαταραχή βιορυθμού,
- Ορθοστατική υπόταση,
- Συγκοπή,
- Παροδικά εγκεφαλικά επεισόδια,
- Καρδιολογικές παθήσεις.
Στις περιπτώσεις λοιπόν των ΑΠ, πρέπει οι ασθενείς εκτός από τον έλεγχο του κυκλοφορικού, τον καρδιολογικό και νευρολογικό έλεγχο να πραγματοποιούν και τον ειδικό νευροωτολογικό έλεγχο, ο οποίος, προκειμένου για ηλικιωμένους, τροποποιείται σύμφωνα με τη γενική κατάσταση του ασθενή.
Το ιστορικό, η Video – νυσταγμογραφία, τα αιθουσονωτιαία αντανακλαστικά, ο έλεγχος του αταξικού βαδίσματος σε συνδυασμό με τον ακοολογικό έλεγχο και τον απεικονιστικό έλεγχο, αν χρειαστεί, μας δίδουν τις πληροφορίες που θέλουμε για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα του ασθενή μας.
Θεραπεία
Η θεραπευτική μας δράση συνίσταται σε:
Αντιμετώπιση του αιτιολογικού παράγοντα. Έτσι, στην περίπτωση που η βλάβη αφορά το αιθουσαίο, το πρόβλημα λύνεται είτε με ειδικές ασκήσεις αιθουσαίας αποκατάστασης, είτε με φαρμακευτική αγωγή των υπερπυρηνικών αιθουσαίων διαταραχών. Εξαίρεση αποτελεί η Oscollopsia όπου η παροχή βοήθειας είναι μερική, διότι η αμφίπλευρη λαβυρινθική καταστολή δε μπορεί να βοηθηθεί ιδιαίτερα. Ο χρόνιος ίλιγγος σήμερα μπορεί να αντιμετωπιστεί με συνδυασμό θεραπειών, κάτι που στο παρελθόν ήταν αδύνατο.
Αντιμετώπιση του αιτιολογικού παράγοντα με δευτεροπαθή επίδραση στο αιθουσαίο. Αυτή γίνεται σε συνεργασία με τους ειδικούς συναδέλφους. Σε ότι αφορά όμως την ημικρανία έχουν διαπιστωθεί πολλά νεότερα δεδομένα και η συμβολή του νευροωτολογικού ελέγχου στις περιπτώσεις της αιθουσαίας προσβολής (που συχνά αποτελεί τη μοναδική εκδήλωση της ημικρανίας) είναι σημαντική και στην επικύρωση της διάγνωσης και στη φαρμακευτική θεραπεία.
Ιδιαιτερότητα αποτελούν οι ΑΠ στην προεφηβική / εφηβική ηλικία, οι οποίες σε μεγάλο ποσοστό οφείλονται στην ημικρανία, σε αγγειακή δυσπλασία ή επιληψία.
Στους ηλικιωμένους επιβάλλονται και μέτρα προφύλαξης όπως:
- Περιοδικές εξετάσεις από γεροντολόγο,
- Τακτικές ασκήσεις,
- Ασφαλής διαμονή,
- Παρακολούθηση κατ’ οίκον από κοινωνικό λειτουργό,
- Χορήγηση βιταμίνης D (ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες).
