Η εμφάνιση ζάλης ή και ιλίγγου στη διάρκεια ή στο τέλος ενός ταξιδίου, αποτελεί ένα συχνό φαινόμενο. Τόσο συχνό, που οπωσδήποτε κάποιος από το περιβάλλον του καθενός από εμάς να αναφέρει τέτοια ευαισθησία.

Αίτια

Διακρίνουμε δύο κατηγορίες αιτίων:

• Εκείνα που διαταράσσουν τη λειτουργία του αιθουσαίου συστήματος, ενώ αυτό έχει φυσιολογική λειτουργία.
• Εκείνα που επιβαρύνουν το ήδη διαταραγμένο αιθουσαίο σύστημα, ενώ αυτό υπολειτουργεί, λειτουργεί δηλαδή κάτω από τα όρια της υποκειμενικής αίσθησης της ανισορροπίας (υποουδική δυσπραγία).

Συμπτώματα

Στην πρώτη περίπτωση ανήκουν ασθενείς οι οποίοι παθαίνουν εύκολα κινήτωση. Με τον όρο αυτό εννοούμε μία ομάδα συμπτωμάτων που εμφανίζονται μετά από υπερβολικό ερεθισμό ενός υποδοχέα του λαβυρίνθου (ημικύκλιοι σωλήνες, ωτολιθοφόρο σύστημα), λόγω πολλαπλών επιταχύνσεων σε διαφορετικές διευθύνσεις (φαινόμενο Coriolis) ή σύγχρονου ερεθισμού δύο ή περισσοτέρων υποδοχέων, των οποίων οι πληροφορίες (νευρικές ώσεις) που έρχονται στους αιθουσαίους πυρήνες, είναι αντιφατικές μεταξύ τους (π.χ. γραμμική επιτάχυνση στον οριζόντιο άξονα σε συνδυασμό με στροφική επιτάχυνση στον κάθετο άξονα).

Τα συμπτώματα που μπορεί να προκύψουν στην κινήτωση είναι: ωχρότης, χασμουρητό, ναυτία, βάρος στο στομάχι, ταχυκαρδία, κρύος ιδρώτας, ζάλη, ίλιγγος, κακουχία, έμετος.

Πρέπει να αναφέρουμε ότι οι ασθενείς που αναπτύσσουν εύκολα κινήτωση, διακατέχονται και από ένα λανθάνοντα φόβο, γιατί πιστεύουν ότι το ταξίδι μπορεί να αποτελέσει επικίνδυνη κατάσταση για την υγεία τους ή ακόμη να τους οδηγήσει στο θάνατο.

Στη δεύτερη περίπτωση ανήκουν ασθενείς που πάσχουν από παροδική ή μόνιμη υπολειτουργία του αιθουσαίου συστήματος (περίπτωση ατελούς κεντρικής αντιρρόπησης), χωρίς αυτό να είναι γνωστό ή να γίνεται αντιληπτό στις συνήθεις δραστηριότητες της καθημερινότητας.

Όμως, επειδή ο σύγχρονος τρόπος ζωής για τους περισσότερους ανθρώπους της παραγωγικής ηλικίας συνδέεται με έντονο άγχος και κούραση και εναλλαγές ξεκούρασης και χαλάρωσης, αυτό, σε συνδυασμό με βαρομετρικά χαμηλά της ατμόσφαιρας δημιουργεί αιμοδυναμικές μεταβολές στο σπονδυλοβασικό αρτηριακό σύστημα που μπορεί να οδηγήσουν σε λειτουργική απορρύθμιση των αιθουσαίων πυρήνων.

Η ένταση των συμπτωμάτων που θα εμφανιστούν στο ταξίδι, έχει σχέση με τον τύπο της αιθουσαίας διαταραχής που έχει ο ασθενής, τον τύπο του μεταφορικού μέσου (πλοίο, αεροπλάνο, κλπ), καθώς και με τις συνθήκες του περιβάλλοντος που πραγματοποιείται το ταξίδι (πολλές απότομες στροφές δρόμου, τρικυμία θάλασσας, κλπ).

Μεγάλη σημασία όμως παίζουν και οι δραστηριότητες του ατόμου που προηγήθηκαν του ταξιδιού ή αυτές που προβλέπεται να συμβούν μετά το τέλος του ταξιδιού.

Η δημιουργία ή μη ζάλης/ ιλίγγου στο ταξίδι, καθώς και η ένταση του, εξαρτάται και από τυχόν υπάρχουσα καταστολή του αιθουσαίου συστήματος σε ορισμένα άτομα είτε η καταστολή αυτή έχει επιτευχθεί επαγγελματικά (π.χ. ναυτικοί, ακροβάτες κ.λπ.) με τη μέθοδο του εθισμού και της προσαρμογής, είτε αυτό έχει γίνει παθολογικά (π.χ. αμφίπλευρη ελάττωση της λειτουργίας των λαβυρίνθων λόγω βλαπτικής επίδρασης ωτοτοξικών φαρμάκων).

Οι απότομες μεταβολές του ύψους και της ατμοσφαιρικής πίεσης στο ταξίδι είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικές σε άτομα που για διάφορους λόγος (π.χ. χρόνια ρινίτιδα, πολύποδες ρινός κλπ) δε μπορούν να εξισώσουν την πίεση στο μέσο αυτί, λόγω δυσλειτουργίας της ευσταχιανής σάλπιγγας.

Στο ταξίδι με αυτοκίνητο ο συνδυασμός των ερεθισμών που προκαλεί το φαινόμενο Cοriolis και κατ’ επέκταση ενεργοποίηση των συμπτωμάτων ζάλης, ιλίγγου και των ήδη γνωστών από το ΝΦ σύστημα είναι:

• Φρενάρισμα – επιτάχυνση σε στροφή δρόμου ή σε απότομη, ανηφόρα/ κατηφόρα,
• Οδήγηση σε στροφή ή επιτάχυνση – επιβράδυνση σε ίσιο δρόμο, ενώ συγχρόνως το άτομο εκτελεί διάφορες κινήσεις της κεφαλής.

Κινήτωση μπορεί επίσης να εκδηλωθεί όταν στις διάφορες επιταχύνσεις, προστεθεί και σύγχρονος ερεθισμός από το οπτικό σύστημα (π.χ. οδήγηση σε στροφή (αιθουσαίος ερεθισμός), ενώ συγχρόνως με κλίση της κεφαλής στο πλάι, παρακολουθούμε τον περιβάλλοντα χώρο (οπτοκινητικός ερεθισμός).

Παρόμοια αιθουσο-οπτική ασυμφωνία προκύπτει και όταν το άτομο διαβάζει μέσα στο αυτοκίνητο.

Στο ταξίδι με πλοίο (ενώ έχει θαλασσοταραχή) προκαλούνται πολλαπλοί ερεθισμοί στους αιθουσαίους υποδοχείς, καθόσον το πλοίο κινείται στον κάθετο, οριζόντιο και εγκάρσιο άξονα. Επιβαρυντικά δρουν κινήσεις της κεφαλής, καθώς και διάβασμα μέσα σε κλειστή καμπίνα χωρίς παράθυρα.

Αντιμετώπιση

Καταρχήν πρέπει να μεθοδεύσουμε με σωστό τρόπο τη διάγνωση. Αυτό προϋποθέτει ένα αναλυτικό ιστορικό και μία λεπτομερή ΩΡΛ και νευροωτολογική εξέταση (κλινική και εργαστηριακή).

Σε ύποπτες περιπτώσεις, θα πρέπει να ζητήσουμε τη συνεργασία ειδικών συναδέλφων (ψυχολόγων / ψυχιάτρων/ νευρολόγων) και να παραγγείλουμε απεικονιστικές ή άλλες εργαστηριακές εξετάσεις, αν αυτό κρίνεται απαραίτητο.

Το επόμενο στάδιο περιλαμβάνει τη θεραπεία της κινήτωσης, απευθυνόμενοι είτε στο υπόβαθρο της κρυμμένης πάθησης (υποτροπιάζουσα αιμοδυναμική / ημικρανική αιθουσοπάθεια), είτε στο άγχος / φοβία που πυροδοτεί τα συμπτώματα, είτε στην υπάρχουσα διαφορά του αιθουσαίου τόνου.

Τέλος, με την εφαρμογή ειδικών φαρμακευτικών σκευασμάτων και οδηγιών, έχουμε τη δυνατότητα να ελαττώσουμε την ένταση των συμπτωμάτων της κινήτωσης.

Οι παθήσεις που διαταράσσουν περιοδικά τη λειτουργία του αιθουσαίου (π.χ. ημικρανία) αντιμετωπίζονται φαρμακευτικά.

Οι παθήσεις που μπορεί να πυροδοτήσουν αιθουσαία δυσπραγία (π.χ. πολύποδες ρινός – δυσλειτουργία ευσταχιανής σάλπιγγας) αντιμετωπίζονται, επίσης, χειρουργικά ή φαρμακευτικά.

Σε καταδυτικές δραστηριότητες απαραίτητες προϋποθέσεις είναι η ικανότητα εξίσωσης των πιέσεων στο μέσο αυτί. Σε περίπτωση δυσκολίας, χρησιμοποιούμε (εφόσον δεν υπάρχει ορατή αιτία στην ενδοσκόπηση ρινός / ρινοφάρυγγα) προ της κατάδυσης αποσυμφορητικά ή αναδυόμαστε σε λιγότερο βάθος και ξαναπροσπαθούμε ή αναστέλλουμε την κατάδυση. Καλό είναι να αποφεύγεται η κατάδυση μετά από έντονη και παρατεταμένη κούραση.

Σε περίπτωση ηχοφοβίας συνιστούμε αποφυγή έντονων ήχων του περιβάλλοντος ή χρήση ειδικών ωτοασπίδων.

Η φωτοευαισθησία αντιμετωπίζεται με αποφυγή πολυφωτισμένων χώρων, χορευτικά clubs και η παρακολούθηση φωτεινών μεταβολών του περιβάλλοντος. Η χρήση γυαλιών ηλίου δρα υποβοηθητικά.

Ασθενείς με υπόβαθρο άγχους / φοβίας πρέπει να ελέγχονται από ειδικούς ψυχολόγους / ψυχίατρους.

Υπάρχουσες διαφορές του αιθουσαίου τόνου, που διαπιστώνονται με τη νευροωτολογική εξέταση, υποβοηθούνται με προγράμματα ειδικών ασκήσεων του αιθουσαίου.

Οδηγίες για την ελάττωση / αποφυγή των συμπτωμάτων της κινήτωσης

Στο αυτοκίνητο:

• Διαβάζουμε μόνο όταν ο δρόμος είναι ευθύς και ο οδηγός οδηγεί με σχεδόν σταθερή ταχύτητα.
• Όταν κοιτάζουμε από το παράθυρο τον περιβάλλοντα χώρο, να κρατάμε την κεφαλή σταθερή, αποφεύγοντας απότομες κινήσεις.
• Στις στροφές, να κρατάμε την κεφαλή μας ακίνητη.
• Όταν είμαστε συνοδηγοί να βλέπουμε σταθερά στο δρόμο μπροστά μας.
• Αν έχουμε στο αυτοκίνητο παιδιά ή άτομα που ρέπουν προς κινήτωση, τότε ο οδηγός πρέπει να οδηγεί με σταθερή ταχύτητα και να αποφεύγει να πατά απότομα γκάζι ή να φρενάρει απότομα. Η οδήγηση νύχτα, όπου τα παιδιά κοιμούνται, αναστέλλει πλήρως την εμφάνιση κινήτωσης, καθώς και η κούραση και ο ύπνος ελαττώνουν σημαντικά τη δραστηριότητα των αιθουσαίων πυρήνων.
• Σε μακρινά ταξίδια, συνιστάται να σταματάμε κάθε 50 -100 χιλιόμετρα να κατεβαίνουμε και να περπατάμε για λίγο. Αυτό βοηθά τον εγκέφαλο να ελέγξει εκ νέου τη σχέση του σώματος με το σταθερό έδαφος και τα μάτια με τον σταθερό ορίζοντα.

Στο αεροπλάνο:

• Το διάβασμα επιτρέπεται, με εξαίρεση το στάδιο της απογείωσης / προσγείωσης και την περίπτωση όπου υπάρχουν αναταράξεις στο ταξίδι.
• Αποφεύγουμε κινήσεις της κεφαλής σε αναταράξεις ή όταν το αεροπλάνο κάνει κλίση στο πλάι για να αλλάξει την πορεία πτήσης.
• Αν το άτομο πάσχει από ρινίτιδα ή/και αλλεργία πρέπει να χρησιμοποιεί αποσυμφορητικό σπρέι.
• Το γεμάτο στομάχι και το οινόπνευμα αυξάνουν την ευαισθησία για έκδηλη κινήτωση.
• Στην απογείωση, αλλά ιδιαίτερα στην προσγείωση, πρέπει να παραμένουμε ξύπνιοι, να χασμουριόμαστε, να πίνουμε νερό, να μασάμε τσίχλα ή να διδάξουμε στους ασθενείς δοκιμασία Valsava.

Στο πλοίο:

• Σε τρικυμία, αποφυγή απότομων κινήσεων της κεφαλής.
• Προτιμούμε παραμονή στην κεντρική περιοχή του πλοίου.
• Καθηλώνουμε το βλέμμα μας, παρατηρώντας τα κύματα ή τον ορίζοντα.
• Αποφεύγουμε το αλκοόλ και το γεμάτο στομάχι.