Αποδομώντας το στιγματισμό ατόμων που ζουν με παχυσαρκία

Γράφει η Γιούλη Αργυρακοπούλου, Παθολόγος - Διαβητολόγος, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθύντρια Διαβητολογικής Μονάδας & Ιατρείου Παχυσαρκίας, Ιατρικό Κέντρο Αθηνών
 

Η παχυσαρκία αποτελεί μία σύγχρονη πανδημία, έχοντας τριπλασιάσει τον παγκόσμιο επιπολασμό της τα τελευταία 30 χρόνια. Η παχυσαρκία είναι μια χρόνια ασθένεια που απαιτεί εξατομικευμένη θεραπεία καθώς οι παρεμβάσεις στον τρόπο ζωής από μόνες τους μπορεί να μην είναι αρκετές για να επιτευχθεί ιατρικά σημαντική απώλεια βάρους με διάρκεια στο χρόνο.

Παρά την αναγνώριση της παχυσαρκίας ως νόσου, εξακολουθεί να υπάρχει σημαντικό κοινωνικό στίγμα σε άτομα που ζουν με τη νόσο, επηρεάζοντας μεταξύ άλλων και την υγειονομική τους περίθαλψη. Σε αυτό συμβάλλει η συχνή πεποίθηση ότι η ανάπτυξη παχυσαρκίας είναι το αποτέλεσμα προσωπικής επιλογής, αποτυχίας ή/και έλλειψης πειθαρχίας. Ολοένα και περισσότερες μελέτες αμφισβητούν ότι τα άτομα που ζουν με παχυσαρκία είναι ελεύθερα να «επιλέξουν» το σωματικό βάρος τους, αλλά αναδεικνύουν αντιθέτως τη δυσκολία μακροχρόνιας διατήρησης του απολεσθέντος σωματικού βάρους. 

Στην πραγματικότητα, η ρύθμιση της πείνας, του κορεσμού, της ενεργειακής ισορροπίας και του σωματικού βάρους πραγματοποιείται σε υποφλοιώδεις περιοχές του εγκεφάλου. Έτσι, η πείνα και τα σήματα κορεσμού δημιουργούνται σε περιοχές στον εγκέφαλο, οι οποίες δεν φαίνονται να σχετίζονται με ενσυνείδητες εμπειρίες. Στο έδαφος ενός παθολογικού περιβάλλοντος επικάθεται παράγοντας, οι οποίοι ευνοούν την ανάπτυξη παχυσαρκίας όπως τα πλούσια σε θερμίδες τρόφιμα, η καθιστική ζωή, το συνεχές άγχος, η έλλειψη ύπνου, το εντερικό μικροβίωμα αλλά και γενετικοί και επιγενετικοί παράγοντες κ.α.

Στο άνθρωπο, τα κατώτερα κέντρα του εγκεφάλου και πιο συγκεκριμένα ο υποθάλαμος και το στέλεχος φαίνεται να διαδραματίζουν τον κύριο ρόλο στη ρύθμιση της όρεξης. Περιφερικά σήματα που σηματοδοτούν την ενεργειακή δαπάνη, από όργανα όπως ο λιπώδης ιστός, ο σκελετικός μυς μαζί με πεπτίδια παραγόμενα από τον γαστρεντερικό σωλήνα επιδρούν στον υποθάλαμο και το εγκεφαλικό στέλεχος για να διασφαλιστούν οι ενεργειακές ανάγκες στο σώμα. Η πείνα, όπως και η δίψα, αποτελούν απάντηση σε ομοιοστατικές διαταραχές του σώματος. Η σύνδεση των υποφλοιωδών περιοχών με τα ανώτερα εγκεφαλικά κέντρα που παράγουν ενσυνείδητες συμπεριφορές δεν έχουν ακόμα πλήρως ξεκάθαρη.

Επιπλέον, ακόμα και μετά από επιτυχημένες προσπάθειες για απώλεια βάρους συμβαίνουν πολλαπλές, ισχυρές προσαρμοστικές απαντήσεις που αντιστέκονται στην απώλεια ή ακόμα και στη διατήρηση ενός χαμηλότερου βάρους καθώς αυτό σε μία προηγούμενη εποχή θα αποτελούσε απειλή για την επιβίωση, οδηγώντας στην επανάκτηση του βάρους, σταδιακά. 

Έτσι, οι άνθρωποι στο σημερινό παχυσαρκιογόνο περιβάλλον είναι ευάλωτοι στην αύξηση του βάρους με μηχανισμούς που στοχεύουν στην επαναφορά του στην αρχική τιμή. Η κατανόηση ότι η όρεξη ρυθμίζεται σε υποφλοιώδεις περιοχές του εγκεφάλου πέρα από τη ενσυνείδητη συμπεριφορά, αμφισβητεί την ιδέα ότι η παχυσαρκία είναι λάθος των ατόμων σύμφωνα με την κοινή πεποίθηση, ακόμα και πολλών παρόχων υγειονομικής περίθαλψης, ότι η παχυσαρκία δεν είναι ασθένεια. 

Ο στιγματισμός των ατόμων που πάσχουν από παχυσαρκία και οι διακρίσεις που συχνά υφίστανται σε διάφορους τομείς, από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, στο χώρο εργασίας τους έως και την πλημμελή υγειονομική περίθαλψη, αναδεικνύει την ανάγκη σωστής πληροφόρησης και υιοθέτησης νέων στρατηγικών για τη βελτίωση του τρόπου με τον οποίο ο μέσος άνθρωπος κατανοεί τους μηχανισμούς που διέπουν τον έλεγχο του σωματικού βάρους. Σε αυτό το πλαίσιο, απλά μηνύματα «τρώτε λιγότερο και ασκηθείτε περισσότερο» μειώνουν την αποδεδειγμένη πολυπλοκότητα της νόσου, η οποία οδηγεί σε προκαταλήψεις προς άτομα που πάσχουν από παχυσαρκία. 

Κατανοώντας ότι η παχυσαρκία δεν οφείλεται σε έλλειψη κινήτρων ή θέλησης, η διαθεσιμότητα και η χρήση συνδυασμού θεραπειών, όπως η αλλαγή στον τρόπο ζωής, η φαρμακευτική αγωγή και η μεταβολική χειρουργική καθίσταται αναγκαία για μεγάλο αριθμό ασθενών. Η αποσύνδεση της προσωπικής ευθύνης θα μειώσει το στίγμα της παχυσαρκίας και θα συμβάλλει στην ενίσχυση της κατανόησης, της πρόληψης και της θεραπείας αυτής της εξαιρετικά σύνθετης νόσου.
 

Grannell A, Fallon F, Al-Najim W, le Roux C. Obesity and responsibility: Is it time to rethink agency? Obes Rev. 2021 Aug; 22(8):e13270. PMID: 33977636.  
DOI: 10.1111/obr.13270