Η οστεοπόρωση είναι χρόνια νόσος του μεταβολισμού των οστών, κατά την οποία παρατηρείται προοδευτική μείωση της οστικής πυκνότητας και της ποιότητάς των οστών.

Στην οστεοπόρωση, με την πάροδο του χρόνου, τα οστά γίνονται πιο λεπτά και εύθραυστα, με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο κίνδυνος οστικών καταγμάτων.

Τα κυριότερα αίτια της οστεοπόρωσης είναι η εμμηνόπαυση, το γήρας, ενδοκρινικά ή αιματολογικά νοσήματα, η χρήση κορτικοειδών και η παρατεταμένη ακινητοποίηση.

Η κληρονομικότητα ευθύνεται για το 50-80% της διαμόρφωσης της οστικής μάζας.

Παράγοντες που επιδρούν στην έκφραση των γονιδίων όπως ορμόνες, διατροφή, φυσική δραστηριότητα και τρόπος ζωής, επηρεάζουν την κατασκευή και ανακατασκευή των οστών τόσο στην ανάπτυξη (κορυφαία οστική μάζα), όσο και στην ενηλικίωση.

Η άσκηση αποτελεί πρόληψη για την οστεοπόρωση κατά την εφηβεία γιατί αυξάνει την οστική μάζα (κορυφαία οστική μάζα) και κατά την ενηλικίωση, διότι διατηρεί την οστική μάζα, μειώνει την οστική απώλεια κατά την εμμηνόπαυση και προφυλάσσει από τις πτώσεις.

Παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με την οστεοπόρωση είναι:

• Η ελαττωμένη πρόσληψη ασβεστίου,
• Η περιορισμένη κίνηση,
• Η αυξημένη κατανάλωση πρωτεϊνών ή καφέ ή οινοπνευματωδών,
• Το κάπνισμα,
• Το φύλο (συχνότερη σε γυναίκες),
• Η φυλή (συχνότερη στους λευκούς).

Στην Ελλάδα, το 19% των γυναικών και το 11% των ανδρών άνω των 60 ετών εμφανίζουν οστεοπόρωση.

Η διάγνωση της οστεοπόρωσης γίνεται με ακτινολογικά μηχανήματα, που χρησιμοποιούν τη μέθοδο «διπλής ενέργειας απορροφησιομέτρηση με ακτίνες Χ» (DEXA).

Η δόση της ακτινοβολίας στην οποία εκτίθενται οι εξεταζόμενοι για οστεοπόρωση είναι ιδιαίτερα μικρή. Η μέτρηση για οστεοπόρωση πραγματοποιείται κυρίως στη σπονδυλική στήλη και το ισχίο.

Η σοβαρότητα της οστεοπόρωσης εκτιμάται με το στατιστικό δείκτη σύγκρισης με νέα άτομα ίδιας εθνικότητας και φύλου που καλείται T-SCORE.

Η μέτρηση της οστικής πυκνότητας θεωρείται φυσιολογική όταν το T-SCORE είναι -1 ή μεγαλύτερο από -1.

Όταν το T-SCORE κυμαίνεται από -1 έως -2,5 πρόκειται για οστεοπενία.

Τιμές του T-SCORE που είναι που είναι μικρότερες του -2,5 χαρακτηρίζουν την οστεοπόρωση.

Η οστεοπενία και η οστεοπόρωση είναι στάδια του ιδίου νοσήματος.

Η θεραπεία της οστεοπόρωσης τα τελευταία 20 χρόνια έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο, με τη χρήση πολλών φαρμακευτικών σκευασμάτων, η λήψη των οποίων θα πρέπει να συνδυάζεται απαραίτητα με σωματική άσκηση.

Για οστεοπόρωση συστήνονται οι ασκήσεις φόρτισης (αεροβική) και συμπεριλαμβάνουν τη βάδιση, το ποδήλατο, το τρέξιμο, το χορό, το μπόουλινγκ, την κηπουρική, το τένις, το μπάσκετ και άλλα.

Οι ασκήσεις ενδυνάμωσης σε περιπτώσεις οστεοπόρωσης συμπεριλαμβάνουν ασκήσεις εδάφους, ασκήσεις με βαράκια, με μηχανήματα, τροχαλίες και λάστιχα.

Η αεροβική άσκηση και συγκεκριμένα η βάδιση ως άσκηση σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, διατηρεί ή ακόμα και αυξάνει την οστική πυκνότητα στο ισχίο.

Η δυναμική βάδιση πραγματοποιείται με μεγαλύτερα βήματα και με εναλλαγή βήματος με ταχύτερο ρυθμό, χωρίς στροφές του κορμού. Οι αγκώνες πρέπει να είναι λυγισμένοι και η κίνηση των χεριών να είναι γρήγορη και να φτάνει το ύψος των ώμων. Η έναρξη θα πρέπει να πραγματοποιείται με φυσιολογικό ρυθμό για 5 λεπτά και να αυξάνει σταδιακά για τα επόμενα 30 λεπτά. Ο ρυθμός θα πρέπει να είναι τέτοιος που να επιτρέπει τη συνομιλία.

Το τρέξιμο απαγορεύεται σε ασθενείς με εγκατεστημένη την οστεοπόρωση και δεν επιδιώκουμε ποτέ τη γενικευμένη μυϊκή ενδυνάμωση.

Μελέτες αναφέρονται στην περιοχή βελτίωσης της οστικής μάζας και της γεωμετρίας του οστού (σημαντική για την πρόληψη του κατάγματος) με επιλεγμένες ασκήσεις μυϊκής ενδυνάμωσης και δράση σε σημεία ενδιαφέροντος.

Τα προγράμματα θα πρέπει να χαρακτηρίζονται από περιοδικότητα, επαναληψιμότητα και εναλλακτικότητα.

Η πτώση αποτελεί πρωταρχική αιτία πρόκλησης κατάγματος σε ασθενείς με οστεοπόρωση.

Παρεμβάσεις οι οποίες μειώνουν τον κίνδυνο πτώσης, συμβάλλουν στην πρόληψη των οστεοπορωτικών καταγμάτων (κατάγματα ισχίου και σπονδυλικής στήλης).

Η άσκηση μπορεί να συμβάλλει στη διατήρηση του μυϊκού συστήματος για τον καλύτερο έλεγχο της ισορροπίας και της βάδισης.

Προγράμματα εκπαίδευσης της όρθιας στάσης, της ισορροπίας και του συντονισμού, παρεμβάσεις στο περιβάλλον διαβίωσης των ηλικιωμένων (διαμόρφωση των επίπλων και απομάκρυνση ταπήτων, αντιολισθητικές ταινίες, χρήση βοηθημάτων) περιορίζουν τον κίνδυνο πτώσης.

Μελέτες έχουν δείξει αναφορικά με το Mai Chi - μέθοδο γυμναστικής που σχετίζεται με τη μυϊκή επανεκπαίδευση - πως είναι αποτελεσματική στην πρόληψη των πτώσεων.

Γυναίκες που αναφέρουν μέτρια ως εντατική φυσική δραστηριότητα έχουν μειωμένο κίνδυνο πτώσεως και κατάγματος.

Από συστηματικές μελέτες έχει προκύψει ότι το ποσοστό κατάγματος του ισχίου μειώνεται κατά 30-45% σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, όταν η δυναμική βάδιση ως άσκηση και οι μετρίου βαθμού αθλητικές δραστηριότητες συμπεριλαμβάνονται στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα δραστηριοτήτων.