Η λογοθεραπευτική παρέµβαση στα παιδιά µε κοχλιακό εµφύτευµα

Γράφει η Ευαγγελία Κουδουμνάκη, Λογοπεδικός, Επιστημονικά Υπεύθυνη του Τμήματος Λογοθεραπείας του Παιδιατρικού Κέντρου Αθηνών

Η λογοθεραπεία στα παιδιά µε προβλήµατα ακοής βασίζεται στην Ακουστικό - Λεκτική Μέθοδο (Auditory Verbal Therapy). Είναι µία µέθοδος θεραπείας, η οποία έχει ως στόχο την ανάπτυξη της οµιλίας µέσω της ακρόασης, χωρίς τη χρήση οπτικών ερεθισµάτων όπως είναι η χειλεοανάγνωση ή η χρήση χειρονοµιών ή νοηµατικής. Εστιάζει στην πρώιµη παρέµβαση και ακολουθεί τα στάδια της φυσιολογικής ανάπτυξης της ακρόασης, της έκφρασης, της οµιλίας, της γνωστικής ανάπτυξης και πραγµατολογικής χρήσης του λόγου. Η µέθοδος αυτή στοχεύει στην ένταξη του παιδιού στο γενικό σχολείο, όπως τα παιδιά χωρίς προβλήµατα ακοής.

Γενικές αρχές θεραπείας

Το παιδί ενθαρρύνεται να φοράει το κοχλιακό όλες τις ώρες που είναι ξύπνιο, ώστε να έχει τη µέγιστη έκθεση στα ακουστικά ερεθίσµατα. Στα πρώτα στάδια της θεραπείας καθόµαστε από τη µεριά που είναι το κοχλιακό και µιλάµε σε κοντινή απόσταση. Ελαχιστοποιούµε το περιβαλλοντικό θόρυβο, για να έχουµε καλύτερη πρόσβαση στον ήχο και να εστιάσει το παιδί στον ήχο που θέλουµε να µάθει. Αργότερα το παιδί µαθαίνει να ακούει σε αυξανόµενες αποστάσεις και εξασκείται στην ακρόαση σε περιβαλλοντικό θόρυβο, στην τηλεόραση και οµιλία στο τηλέφωνο.

Η οµιλία είναι σε κανονική ένταση και χρησιµοποιούµε µελωδική φωνή. Με το τρόπο αυτό εστιάζουµε στα υπερτεµαχιακά στοιχεία της οµιλίας, τα οποία είναι το ύψος της φωνής, η διάρκεια και η ένταση. Είναι σηµαντικό το παιδί να εξασκηθεί από νωρίς στην ακρόαση των υπερτεµαχιακών στοιχείων ώστε να αποκτήσει οµιλία µε τον κατάλληλο ρυθµό, ταχύτητα, χροιά φωνής και επιτονισµό.

Ενθαρρύνουµε τους γονείς να µιλάνε τη µητρική τους γλώσσα και να παρέχουν ένα πλούσιο γλωσσικά περιβάλλον.

Σηµείο αναφοράς είναι η ακουστική ηλικία του παιδιού και όχι η χρονολογική, ώστε να ξέρουµε τι προσδοκίες έχουµε από το παιδί σε κάθε δεδοµένη χρονική στιγµή. Η ακουστική ηλικία ξεκινάει από τη στιγµή που το παιδί έχει συστηµατική πρόσβαση στον ήχο. Όταν το παιδί βάζει κοχλιακά εµφυτεύµατα, η ακουστική του ηλικία ξεκινάει από την ενεργοποίηση τους.

Η ακουστική εκπαίδευση ακολουθεί ορισµένα διαδοχικά στάδια

Στο πρώτο στάδιο αναµένουµε την αντίδραση στον ήχο. Το παιδί ανταποκρίνεται σε περιβαλλοντικούς ήχους, στους ήχους ling, αντιλαµβάνεται τη παρουσία και απουσία ήχου και ανταποκρίνεται στο όνοµα του. Ενδείξεις ότι παιδί αντιδράει στον ήχο, είναι η στροφή του κεφαλιού, το ανοιγόκλεισµα των µατιών ή η διακοπή της δραστηριότητας που κάνει.

Στη συνέχεια το παιδί διακρίνει τους ήχους, τη µουσική από την οµιλία, διακρίνει λέξεις µε βάση τον διαφορετικό αριθµό συλλαβών και τα υπερτεµαχιακά στοιχεία οµιλίας (ύψος, ένταση, διάρκεια). Έπειτα το παιδί αναγνωρίζει το ακουστικό ερέθισµα, τον ήχο ή τη λέξη και µπορεί να τα κατονοµάζει. Στο τέλος το παιδί κατανοεί τους ήχους και τις λέξεις, καθώς και τη σηµασία τους. Όσο το παιδί µεγαλώνει κατανοεί απλές και σύνθετες εντολές, έχει ακουστική µνήµη, απαντάει σε ερωτήσεις ποιος- τι-που –πότε, ανακαλεί πληροφορίες και µπορεί να αναδιηγηθεί µία ιστορία.

Στρατηγικές ανάπτυξης ακουστικών δεξιοτήτων

1. Κατευθύνουµε το παιδί να ακούσει. Μόλις λάβει το παιδί το κοχλιακό εµφύτευµα, δεν αντιδράει και δεν αναγνωρίζει ακόµα τους ήχους ούτε σε ποιους ήχους πρέπει να δώσει προσοχή. Για το λόγο αυτό κατευθύνουµε εσκεµµένα το παιδί να ακούσει. Δείχνουµε το αυτί µας λέγοντας “άκου”.
2. Ονοµάζουµε ήχους. Στη συνέχεια επαναλαµβάνουµε τον ήχο, κατονοµάζουµε το αντικείµενο και ταυτίζουµε τον ήχο µε το αντικείµενο. Στόχος µας είναι το παιδί να αναγνωρίσει τον ήχο και να το συνδέσει µε το αντικείµενο.
3. Ακοή πρώτα: για να αναπτύξει το παιδί τις ακουστικές του δεξιότητες πρέπει να παρέχουµε ακουστικά ερεθίσµατα πριν από τα οπτικά. Το παιδί ακούει τον ήχο ή τη λέξη και µετά βλέπει το αντικείµενο. Με το τρόπο αυτό εστιάζει στις ακουστικές πληροφορίες και όχι στις οπτικές.
4. Ευνοικό περιβάλλον: ελαχιστοποιούµε το περιβαλλοντικό θόρυβο, πηγαίνουµε κοντά στο παιδί, χρησιµοποιούµε µελωδική φωνή, κάνουµε ακουστική έµφαση και επαναλαµβάνουµε ήχους και λέξεις κλειδιά
5. Περιγράφουµε τι κάνει το παιδί µέσα από τις καθηµερινές ρουτίνες, για να ταυτίσει αυτό που ακούει µε το αντικείµενο ή την ενέργεια. Μιλάµε µε φυσιολογικό ρυθµό, κάνουµε παύσεις και επαναλαµβάνουµε δίνοντας έµφαση στη λέξη στόχο. Μαθαίνουµε τη χρήση των αντικειµένων και χρησιµοποιούµε οικείες φράσεις και εντολές για να ενισχύσουµε την ακουστική του κατανόηση.
6. Ενθαρρύνουµε την ανταπόκριση: κάνουµε παύση και δίνουµε χρόνο στο παιδί για να επεξεργαστεί τα ακουστικά ερεθίσµατα, παρέχουµε επιλογές και τηρούµε την εναλλαγή σειράς.
7. «Ακουστικό σάντουιτς»: στόχος µας είναι να παρέχουµε ακουστικές πληροφορίες στο παιδί. Όταν όµως το παιδί δε κατανοεί το λόγο και δεν ανταποκρίνεται σε αυτό που του λέµε, χρησιµοποιούµε οπτική βοήθεια όπως για παράδειγµα να δείξουµε το αντικείµενο. Στη συνέχεια όµως παρουσιάζουµε την ίδια πληροφορία χωρίς οπτική βοήθεια για να στηριχτεί µόνο στην ακρόαση.
8. Συσχέτιση δραστηριότητας µε τα βιώµατα παιδιού: πχ χρησιµοποιούµε το όνοµα του παιδιού σε ένα τραγούδι ή µία ιστορία, συνδέουµε το βιβλίο µε τα βιώµατα του παιδιού. Η στρατηγική αυτή προσελκύει την ακουστική προσοχή του παιδιού.
9. Εµπλουτίζουµε τη γλωσσική έκφραση του παιδιού: παρέχουµε το κατάλληλο γλωσσικό πρότυπο, προσθέτουµε λέξεις και νέες πληροφορίες, χρησιµοποιούµε συνώνυµα και πιο σύνθετη συντακτική δοµή
10. Παρέχουµε στοιχεία για να ενθαρρύνουµε την ανάκληση των λέξεων: ονοµάζουµε τη κατηγορία, προτείνουµε αντίθετη ή συνώνυµη λέξη
11. «Τι άκουσες;» Συχνά τα παιδιά µε προβλήµατα ακοής συνηθίζουν να απαντάνε σε µία ερώτηση που τους θέτουµε λέγοντας “τι;”. Αντί να επαναλάβουµε αµέσως την ερώτηση µπορούµε να τους ρωτήσουµε “τι άκουσες”. Με το τρόπο αυτό, βλέπουµε πιο µέρος του εκφωνήµατος δεν έγινε ακουστικά αντιληπτό. Επίσης, το παιδί µαθαίνει να προσέχει περισσότερο τις ακουστικές πληροφορίες, να γίνεται καλύτερος ακροατής και να έχει εµπιστοσύνη στις ακουστικές του δεξιότητες.

Παιχνιδοακοοµετρία

Το παιδί εκπαιδεύεται στην παιχνιδοακοοµετρία και µαθαίνει να αντιδράει στους ήχους. Η παιχνιδοακοοµετρία είναι απαραίτητη για να µπορέσει ο ακοολόγος να κάνει το ακοόγραµµα και µπορεί να εκπαιδευτεί το παιδί από την ηλικία των 2 ετών (ανάλογα το χρόνο εµφύτευσης).Το παιδί κρατάει ένα τουβλάκι στο αυτί και κάθε φορά που ακούει ένα

ήχο πετάει το τουβλάκι. Η αντίδραση στους ήχους µπορεί να γίνει µε µουσικά όργανα (χτυπώντας ένα τύµπανο) και µε τους ήχους ling (/m/, /a/, /u/, /i/, /s/). Οι ήχοι αυτοί καλύπτουν όλο το φάσµα της οµιλίας από τις πιο χαµηλές στις πιο υψηλές συχνότητες. Όταν το παιδί αντιδράει σε αυτούς τους ήχους, σηµαίνει ότι έχει πρόσβαση σε όλους τους ήχους της οµιλίας.

Τι µπορούν να κάνουν οι γονείς;

Στις συνεδρίες οι γονείς συµµετέχουν ενεργά και εκπαιδεύονται από τον λογοθεραπευτή για να εντάξουν τις στρατηγικές που έµαθαν στη συνεδρία µέσα από τη καθηµερινότητα. Όσο το παιδί είναι ξύπνιο είναι σηµαντικό να δηµιουργούν ευκαιρίες µάθησης µέσα από τις καθηµερινές ρουτίνες. Είναι καθηµερινές ρουτίνες, όπως το τάισµα, η αλλαγή πάνας, το ντύσιµο. Οι ρουτίνες παιχνιδιού που αφορούν όλες τις δραστηριότητες παιχνιδιού και οι κοινωνικές ρουτίνες που είναι οι βόλτες που κάνουν οι γονείς µε τα παιδιά τους και οι επισκέψεις σε φιλικά πρόσωπα ή άλλα µέλη της οικογένειας.

Είναι απαραίτητο οι γονείς να εκθέτουν τα παιδιά σε όλους τους περιβαλλοντικούς ήχους εντός και εκτός σπιτιού. Στα πρώτα στάδια της θεραπείας δίνουµε στους γονείς λίστες ακοής, οι οποίες περιλαµβάνουν βασικούς περιβαλλοντικούς ήχους. Συνεπώς, ξέρουµε σε ποιους ήχους το παιδί ανταποκρίνεται και σε ποιους όχι.

Είναι απαραίτητο οι γονείς να διαβάζουν κάθε µέρα βιβλία στα παιδιά και να εδραιώσουν µία ρουτίνα ανάγνωσης βιβλίου. Να παίζουν παιχνίδια που παράγουν ήχο και να ακούν µουσική και τραγούδια. Τα τραγούδια ενισχύουν την αλληλεπίδραση µεταξύ γονέα και παιδιού και αναπτύσσουν την προσωδία και τα υπερτεµαχιακα στοιχεία.

Τέλος, τα παιδιά αποκτούν πολλές εµπειρίες, καθώς και ακουστικά και γλωσσικά ερεθίσµατα από τις βόλτες που κάνουν µε τους γονείς τους, όπως στο πάρκο, στη θάλασσα, στο µουσείο και σε διάφορα καταστήµατα. Οι γονείς µπορούν να δηµιουργήσουν ένα βιβλίο εµπειριών όπου θα καταγράφουν αυτές τις εµπειρίες, βάζοντας φωτογραφίες, ζωγραφιές και αναµνηστικά. Μπορούν να ανατρέχουν στο βιβλίο και να συζητάνε για τις εµπειρίες αυτές, το οποίο ενισχύει την ακουστική κατανόηση και γλωσσική έκφραση του παιδιού.

Εν κατακλείδι, η έκφραση του λόγου και η οµιλία του παιδιού θα αναπτυχθούν όταν θα έχουν εδραιωθεί οι βασικές ακουστικές δεξιότητες και η κατανόηση του λόγου. Οι γονείς διαδραµατίζουν σηµαντικότατο ρόλο στην εκπαίδευση των παιδιών µε κοχλιακό εµφύτευµα, παρέχοντας τους κάθε ευκαιρία να εξασκηθούν στην ακρόαση και στην οµιλία.