Το Σύστημα του Στρες και Ενδοκρινικές Διαταραχές

Γράφει η Μαρία Παυλάτου, MD, PhD, Διευθύντρια Ενδοκρινολογίας, Διαβήτη & Μεταβολισμού, Ιατρικό Κέντρο Αθηνών.

Το Σύστημα του Στρες και η Διαταραγμένη Λειτουργία του στο Σύγχρονο Τρόπο Ζωής.

Ως στρες ορίζεται οτιδήποτε απειλεί την ομοιόσταση του οργανισμού και άρα την ύπαρξή του. Για αυτόν τον λόγο, ο ανθρώπινος οργανισμός έχει αναπτύξει ένα εξειδικευμένο σύστημα αντιμετώπισης του στρες και επαναφοράς στην κανονικότητα. Το σύστημα αυτό απαντά στα διάφορα ερεθίσματα στρες, με μία έμφυτη, στερεοτυπική απάντηση, που περιλαμβάνει γνωσιακές, συμπεριφορικές και σωματικές αλλαγές.

Ο κεντρικός μηχανισμός του συστήματος αυτού βρίσκεται στον εγκέφαλο και αποτελεί το δίπολο υποθαλάμου- υπόφυσης. Ο υποθάλαμος είναι το κεντρικό συντονιστικό όργανο όλων των νευροενδοκρινικών λειτουργιών και βασικός ρυθμιστής της ομοιόστασης. Δέχεται μηνύματα από τα υπόλοιπα μέρη του εγκεφάλου, το υπόλοιπα όργανα του σώματος, και το εξωτερικό περιβάλλον, και κατόπιν επεξεργασίας τους, δίνει τις κατάλληλες εντολές.

Στο στρες, οι εντολές κατευθύνονται προς το τρίτο όργανο του συστήματος, τα επινεφρίδια, τα οποία αυξάνουν την παραγωγή της κορτιζόλης, και των κατεχολαμινών. Η άνοδος των ορμονών αυτών, σε συνεργασία με το αυτόνομο νευρικό σύστημα, σηματοδοτεί μία σειρά από αλλαγές, όπως η αύξηση της καρδιαγγειακής λειτουργίας και του μεταβολισμού, για την κινητοποίηση του οργανισμού και την εξασφάλιση καυσίμων για τον πολύτιμο εγκέφαλο, η καταστολή των ενεργοβόρων λειτουργιών, όπως αυτή της αναπαραγωγής, με στόχο την εξοικονόμηση ενέργειας, η διέγερση της προσοχής και της εγρήγορσης για την

επίτευξη ετοιμότητας και συγκέντρωσης στην αντιμετώπιση του στρες, η κινητοποίηση της φλεγμονής για την αντιμετώπιση πιθανού τραύματος και η αύξηση του ουδού του πόνου.

Οι παραπάνω μεταβολές είναι προσαρμοστικές, καθώς αυξάνουν τις πιθανότητες για επιβίωση κατά τα την διάρκεια του στρες. Όταν, όμως, το στρες αντιμετωπιστεί, το σύστημα αυτοκαταστέλλεται και έτσι όλες οι παραπάνω λειτουργίες επιστρέφουν στην κανονικότητα.

Αν το στρες δεν αντιμετωπιστεί, τότε η επιβίωση δεν είναι δυνατή. Τι γίνεται όμως αν το μέγεθος ή και το είδος του στρες είναι τέτοιο, που από την μία μεριά, δεν καθιστά την επιβίωση αδύνατη, από την άλλη όμως, δεν αντιμετωπίζεται και άρα διατηρεί τον άξονα του στρες (υποθάλαμος, υπόφυση, επινεφρίδια) χρονίως ενεργοποιημένο; Σε αυτήν την περίπτωση, μία σειρά από πρώιμες σοβαρές παθολογίες εμφανίζονται, που τελικά μειώνουν τόσο την ποιότητα ζωής, όσο και το προσδόκιμο επιβίωσης. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει να επιδείξει πολλά τέτοια παραδείγματα στρες, τα οποία δεν υπήρχαν στα πρώιμα εξελικτικά στάδια της ανθρώπινης πορείας και για τα οποία ο οργανισμός δεν είναι έτοιμος εξελικτικά να τα αντιμετωπίσει. Τέτοια παραδείγματα στρες αποτελούν η υπερφαγία, και οι παχυντικές τροφές χαμηλής διατροφικής αξίας, το στρες της κοινωνικής

και επαγγελματικής ανέλιξης, το γήρας και η αύξηση του ορίου ζωής, οι αλλαγές στον βιολογικό ρυθμό φωτός/σκότους και η έκθεση στο τεχνητό φως και το βράδυ, η εισπνοή χημικών και ρύπων, η καθιστική ζωή και η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας. Τα ερεθίσματα αυτά δεν απειλούν άμεσα την ζωή, είναι όμως ῾῾ξένα῾῾για την ανθρώπινη φύση, και έτσι κινητοποιούν τους μηχανισμούς άμυνας του στρες, (που φυσιολογικά επιστρατεύονται βραχυπρόθεσμα σε επείγουσες καταστάσεις), χρονίως.

Χρόνια αύξηση των ορμονών του στρες -των κατεχολαμινών και της κορτιζόλης- οδηγεί σε μία σειρά από ενδοκρινικές και συστηματικές διαταραχές, που συχνά δεν βρίσκουν λύση, καθώς τόσο η διάγνωσή τους όσο και η θεραπεία τους απαιτεί άριστη γνώσης του νευροενδοκρινολογικού μηχανισμού του συστήματος του στρες.

Σε αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να καταφεύγουμε στον ενδοκρινολόγο ώστε να διορθωθεί η παθολογία σε βάθος και να προταθούν οι κατάλληλες λύσεις.