Συριγμός στην προσχολική ηλικία και βρογχικό άσθμα

Γράφει η Αναστασία Φίλιου, Παιδίατρος – Παιδοπνευμονολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης του Παιδιατρικού Κέντρου Αθηνών.

Τί είναι ο συριγμός;

Ο συριγμός ορίζεται ως ένας συνεχής, κυρίως εκπνευστικός, υψίσυχνος ήχος μουσικού χαρακτήρα που ακούγεται κυρίως κατά την εκπνοή και σχετίζεται συνήθως με μερική απόφραξη σε κάποιο τμήμα των αναπνευστικών οδών. Είναι από τα συνηθέστερα συμπτώματα σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Σχεδόν το 30% των παιδιών έχουν τουλάχιστον ένα επεισόδιο συριγμού πριν από τα τρίτα γενέθλιά τους και στο 50% των παιδιών αναφέρεται τουλάχιστον ένα επεισόδιο συριγμού έως την ηλικία των 6 ετών. Το συχνότερο αίτιο επεισοδίων συριγμού σε μικρά παιδιά είναι οι λοιμώξεις του ανώτερου και κατώτερου αναπνευστικού.

Τί είναι το βρογχικό άσθμα;

Το άσθμα είναι μία από τις συχνότερες παθήσεις της παιδικής ηλικίας. Τα βασικά χαρακτηριστικά του άσθματος είναι η χρόνια φλεγμονή των βρόγχων, η ποικίλου βαθμού απόφραξη τους και η βρογχική υπεραντιδραστικότητα σε ποικίλα ερεθίσματα. Η βρογχική υπεραντιδραστικότητα είναι η τάση του τραχειοβρογχικού δένδρου να αντιδρά, εμφανίζοντας βρογχόσπασμο, σε διάφορα μη ειδικά ερεθίσματα (π.χ. εισπνοή κρύου αέρα όπως κατά την φυσική άσκηση, λοιμογόνοι παράγοντες). Τα πιο χαρακτηριστικά συμπτώματα του άσθματος είναι ο συριγμός, η δύσπνοια, το σφίξιμο στο στήθος και ο βήχας. Kαθώς το άσθμα είναι μία ετερογενής νόσος η συμπτωματολογία της ποικίλλει από ασθενή σε ασθενή και παρουσιάζει διακυμάνσεις στο χρόνο. Η αιτιολογία του άσθματος είναι πολυπαραγοντική εφόσον  πολλοί περιβαλλοντικοί παράγοντες σε συνδυασμό με γενετική προδιάθεση έχουν ενοχοποιηθεί για την εμφάνισή του.

Είναι ο συριγμός στην προσχολική ηλικία συνώνυμος με τον όρο Παιδικό Άσθμα;

Τα υποτροπιάζοντα επεισόδια συριγμού στην προσχολική ηλικία (Preschool Wheeze) και το βρογχικό άσθμα αποτελούν δύο διαφορετικές παθήσεις με παρόμοια συμπτωματολογία ή μία ενιαία οντότητα με ηλικιοεξαρτώμενη συμπτωματολογία; Αυτό είναι ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα.

Πράγματι, ο συριγμός είναι ένα τυπικό σύμπτωμα του άσθματος, αλλά μπορεί επίσης να παρουσιάζεται και σε παιδιά χωρίς άσθμα, ιδιαίτερα στην πρώιμη προσχολική ηλικία.  Η διάγνωση του άσθματος στην πρώιμη παιδική ηλικία δεν μπορεί να τεθεί  με ευκολία εφόσον είναι περιορισμένη η δυνατότητα να αποδειχθεί η ύπαρξη χρόνιας φλεγμονής των αεραγωγών αλλά και να μετρηθεί η απόφραξη των αεραγωγών.  Σύμφωνα με την Global Initiative for Asthma Guidelines (GINA) τα επαναλαμβανόμενα επεισόδια συριγμού, ο βήχας και η δύσπνοια ιδιαίτερα όταν παρουσιάζονται κατά τη διάρκεια της νύχτας καθώς και η ανταπόκριση στη θεραπεία (πχ με βρογχοδιασταλτικά) αποτελούν κάποια σημεία ενδεικτικά για την διάγνωση άσθματος σε παιδιά ηλικίας 5 ετών ή μικρότερα. Είναι πολύ σημαντικό, ιδιαιτέρως σε περιπτώσεις σοβαρών συμπτωμάτων χωρίς σαφή απόκριση στην συνήθη για το άσθμα θεραπεία, να αποκλειστούν άλλες καταστάσεις που μιμούνται τη συμπτωματολογία του άσθματος (όπως η κυστική ίνωση ή ανατομικές ανωμαλίες του βρογχικού δέντρου).

Ένα παιδί με υποτροπιάζοντα επεισόδια συριγμού στην προσχολική ηλικία θα συνεχίσει να έχει τα ίδια συμπτώματα και μετά την ηλικία των έξι ετών;

Αυτό που μέχρι σήμερα γνωρίζουμε είναι ότι τα δύο τρίτα των παιδιών με ένα ή περισσότερα επεισόδια συριγμού στην προσχολική ηλικίας ξεπερνούν τα συμπτώματά τους μέχρι την ηλικία των έξι ετών ενώ το υπόλοιπο ένα τρίτο θα συνεχίσει να έχει τα ίδια συμπτώματα στην σχολική ηλικία. Τα συμπτώματα αυτά παραπέμπουν στη διάγνωση του άσθματος. Στη σχολική ηλικία είναι δε εφικτή η χρήση διαγνωστικών εξετάσεων για τη διερεύνηση πιθανού άσθματος, όπως η σπιρομέτρηση. Μέχρι και σήμερα είναι ιδιαίτερα δύσκολο να προβλέψουμε ποια παιδιά θα εξακολουθήσουν να έχουν επεισόδια συριγμού μετά την προσχολική ηλικία αλλά έχουν βρεθεί κάποιοι σημαντικοί παράγοντες κινδύνου. Η αλλεργική ευαισθητοποίηση, η έκθεση στον καπνό του τσιγάρου και οι ιογενείς λοιμώξεις του αναπνευστικού όπως οι λοιμώξεις από ρινοϊό στην πρώιμη προσχολική ηλικία έχουν αναγνωριστεί ως σημαντικοί παράγοντες κινδύνου για βρογχικό άσθμα. Φυσικά, η λοίμωξη από ρινοϊό στην πρώιμη παιδική ηλικία δεν προκαλεί συριγμό ή άσθμα σε όλα τα παιδιά, αλλά υπάρχουν βιβλιογραφικά δεδομένα που υποδεικνύουν ότι σε παιδιά με γενετική προδιάθεση για την ανάπτυξη άσθματος ο κίνδυνος για τη νόσο αυξάνεται σημαντικά μετά από νόσηση με ρινοϊό στην πρώιμη παιδική ηλικία. Είναι δε γνωστό ότι η κληρονομική προδιάθεση συντείνει στην ανάπτυξη του άσθματος κι έχουν βρεθεί γενετικές παραλλαγές που σχετίζονται ειδικά με το παιδικό άσθμα. Ωστόσο ένα μικρό ποσοστό της κληρονομικότητας του άσθματος οφείλεται στις μέχρι τώρα γνωστές γενετικές παραλλαγές (πχ στην περιοχή 17q21 locus). Το άσθμα είναι μια πολυπαραγοντική νόσος που οφείλεται στο συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Γι’ αυτό και ο γενετικός έλεγχος για το άσθμα δεν έχει, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, εφαρμοστεί στην καθημερινή κλινική πράξη.

Θεραπεία και πρόληψη

Έχουν προταθεί αρκετές θεραπευτικές προσεγγίσεις που βασίζονται σε διαφορετικές ταξινομήσεις (φαινότυπους) του συριγμού προσχολικής ηλικίας. Οι περισσότεροι ασθενείς με ήπιο διαλείποντα συριγμό στην προσχολική ηλικία μπορούν να αντιμετωπιστούν με εισπνεόμενα βρογχοδιασταλτικά όταν είναι αναγκαίο. Οι περισσότερες περιπτώσεις  σοβαρών ή συχνών επεισοδίων συριγμού μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά με εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή ή τροποποιητές λευκοτριενίων, είτε ως μονοθεραπεία είτε σε συνδυασμό[MOU1] . Δεδομένου ότι δεν ανταποκρίνονται όλα τα παιδιά στη συνιστώμενη θεραπεία με τον ίδιο τρόπο, ο καθορισμός του φαινοτύπου του συριγμού και η εξατομίκευση της θεραπείας είναι σημαντική. Δεν υπάρχουν σαφή βιβλιογραφικά δεδομένα που να υποδεικνύουν συγκεκριμένη φαρμακευτική αγωγή για την πρόληψη του βρογχικού άσθματος. Αξίζει όμως να αναφερθεί ότι η έκθεση στον καπνό του τσιγάρου στην παιδική ηλικία αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης άσθματος ενώ ο μητρικός θηλασμός, η παραμονή σε μονάδες προσχολικής αγωγής και η έκθεση σε αγροτικό περιβάλλον έχουν προστατευτικό ρόλο.