Στρατηγικές ανάπτυξης ομιλίας

Γράφει η Ευαγγελία Κουδουμνάκη, Λογοπεδικός, Επιστημονικά Υπεύθυνη του Τμήματος Λογοθεραπείας του Παιδιατρικού Κέντρου Αθηνών

Οι γονείς παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της επικοινωνίας και του λόγου του παιδιού τους. Μπορούν να συμβάλλουν στην ενίσχυση των  γλωσσικών δεξιοτήτων, καθώς μέσα από το παιχνίδι και τις καθημερινές ρουτίνες παρέχουν  πλούσια γλωσσικά ερεθίσματα, δημιουργούν ευκαιρίες μάθησης και αλληλεπίδρασης μεταξύ γονέα και παιδιού. Βασική προϋπόθεση για την εξέλιξη της ομιλίας, είναι η ανάπτυξη των προγλωσσικών δεξιοτήτων. Οι δεξιότητες αυτές αφορούν  τη προσοχή, την εναλλαγή σειράς, τη βλεμματική επαφή, τη μίμηση, τη κατανόηση και το συμβολικό παιχνίδι. Υπάρχουν στρατηγικές που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι γονείς και διευκολύνουν τη καλλιέργεια των  προγλωσσικών και γλωσσικών δεξιοτήτων.

• Άκου! Κοίτα!: Πολλές φορές ένα παιδάκι δεν μπορεί να συγκεντρωθεί σε μία δραστηριότητα ή σε μία λέξη/ έννοια που θέλουμε να μάθει. Για το λόγο αυτό προσπαθούμε να προσελκύσουμε τη προσοχή του παιδιού και το κατευθύνουμε  εσκεμμένα να ακούει ήχους και λέξεις.
   
• Επανάληψη: τα παιδιά μαθαίνουν με την επανάληψη. Είναι σημαντικό τα παιδιά να ακούν λέξεις κλειδιά οι οποίες επαναλαμβάνονται. Πχ μπάλα! Μπάλα! Κοίτα τη μπάλα! Πετάω τη μπάλα! Μπάλα!
   
• Ακουστικός βομβαρδισμός: Ο «ακουστικός βομβαρδισμός» παρέχει αναρίθμητες ευκαιρίες στο παιδί να ακούσει τους ήχους και την γλώσσα. Το παιδί για να αναγνωρίσει και να κατανοήσει τον ήχο/λέξη, πρέπει να το ακούσει αρκετές φορές και σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Συνεχώς στο σπίτι και στις βόλτες, εστιάζουμε τη προσοχή του παιδιού στους ήχους και στις λέξεις και εκθέτουμε το παιδί σε όλα τα γλωσσικά ερεθίσματα.
   
• Βλεμματική επαφή – Μελωδική φωνή: Διατηρούμε βλεμματική επαφή,  καθόμαστε κοντά στο παιδί, στο ύψος του και μιλάμε σε κανονική φωνή,  κάνοντας παύσεις και δίνουμε έμφαση σε λέξεις κλειδιά στη πρόταση. Είναι πολύ σημαντικό να χρησιμοποιούμε «μελωδική φωνή» και να  δίνουμε έμφαση στα υπερτεμαχιακά στοιχεία της ομιλίας που είναι το ύψος της φωνής, η διάρκεια και η ένταση. Χρησιμοποιούμε μικρές προτάσεις, με επανάληψη και με επιτονισμό.
   
• Καθημερινές ρουτίνες – Περιγράφω τι κάνω: Όσο το παιδί είναι ξύπνιο είναι απαραίτητο να δημιουργούμε ευκαιρίες μάθησης μέσα από τις καθημερινές ρουτίνες όπως είναι το ντύσιμο, η αλλαγή πάνας, το μπάνιο, το φαγητό, το διάβασμα βιβλίων, το παιχνίδι, το μαγείρεμα και οι βόλτες. Κατά τη διάρκεια των καθημερινών ρουτινών περιγράφουμε τι κάνουμε, τι νιώθουμε και τι σκεφτόμαστε.  Χρησιμοποιούμε μικρές προτάσεις, δίνουμε έμφαση σε λέξεις κλειδιά, τονίζοντας με έμφαση  (ακουστική έμφαση),  κάνουμε επαναλήψεις και μαθαίνουμε τη λειτουργική χρήση των αντικειμένων. Για παράδειγμα, την ώρα του φαγητού:
  « ποτήρι! Πίνω πίνω πίνω νερό ».
   
• Παύση και περιμένω ανταπόκριση: Όταν το παιδί παράγει κάποιον ήχο, είναι απαραίτητο να ακούμε τις φωνούλες που κάνει, να περιμένουμε να ολοκληρώσει και μετά να επαναλάβουμε τους ήχους αυτούς προσθέτοντας νέους. Όταν παράγουμε εμείς ένα ήχο – λέξη, κάνουμε παύση και περιμένουμε να δούμε αν το παιδί ανταποκρίνεται και  μιμείται τη λέξη. Στη συνέχεια επαναλαμβάνουμε. Το σημαντικό είναι να υπάρχει εναλλαγή σειράς και να περιμένουμε να ανταποκριθεί το παιδί. Κάνω παύση – περιμένω – πάω πιο κοντά στο παιδί – το κοιτάω με βλέμμα σαν να περιμένω απάντηση – ενθαρρύνω την ανταπόκριση.
   
• Επιλογές: είναι μία πολύ σημαντική στρατηγική γιατί ενθαρρύνει την ομιλία χωρίς να νιώθει το παιδί ότι πρέπει να απαντήσει. Με τη χρήση επιλογών, ενθαρρύνουμε έμμεσα το παιδί να πει τη λέξη πχ αν ξέρουμε ότι θέλει το μήλο, αντί να το ρωτήσουμε «τι θέλεις;» μπορούμε να δώσουμε επιλογές πχ θέλεις μπανάνα ή μήλο; 
   
• Συμπλήρωση πρότασης: αφού έχετε δείξει το αντικείμενο και έχετε μιλήσει γι αυτό μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τη στρατηγική “συμπλήρωση πρότασης” για πει το παιδί την επιθυμητή λέξη.  Πχ κούνια! Κάνει κούνια! Το παιδί πήγε στο πάρκο και κάνει…..(κούνια).
   
• Σαμποτάζ: ξεχάστε επίτηδες ένα σημαντικό βήμα σε μία ρουτίνα του παιδιού ώστε να «αναγκαστεί»  να ζητήσει αυτό που θέλει πχ  όταν διψάει να του δώσετε το ποτήρι και να «ξεχάσετε» να βάλετε νερό. Μπορεί να πει νερό!
   
• Επέκταση: με αυτή τη στρατηγική επαναλαμβάνουμε το εκφώνημα του παιδιού, προσθέτοντας μία λέξη που παραλείπει  πχ αν το παιδί πει “ ο μπαμπάς μπισκότο” μπορείτε να πείτε “ο μπαμπάς ΤΡΩΕΙ μπισκότο” ή να διευρύνουμε το λεξιλόγιο του παιδιού δίνοντας μία πιο λεπτομερή περιγραφή. Αν το παιδί πει “ντομάτα” μπορείτε να πείτε “μία μεγάλη ντομάτα”
   
• Ακουστική Έμφαση: η στρατηγική αυτή χρησιμοποιείται όταν θέλουμε να δώσουμε έμφαση στη λέξη ή στη δομή που θέλουμε το παιδί να κατακτήσει. Πχ αν το παιδί παραλείπει ένα ήχο όπως “νεό”, το τονίζουμε, «νερρό!» αν το παιδί πει “μπαμπάς” και θέλουμε να μάθει τα άρθρα θα τονίσουμε «οοοο μπαμπάς»
  Λιγότερες ερωτήσεις: όταν κάνουμε συνεχώς ερωτήσεις στο παιδί, νιώθει ότι πρέπει να πει μία λέξη, με αποτέλεσμα να μη μιλάει αν δε νιώθει έτοιμο να απαντήσει. 
  Αντί να πούμε “ήρθε η γιαγιά, πες γεια!” Μπορούμε να πούμε εμείς “γεια”, με επανάληψη χωρίς να ζητάμε από το παιδί να επαναλάβει. Ακούγοντας το, είναι πιθανό το παιδί να μιμηθεί. 
  Αντί να πούμε στο παιδί: “ παπί! Πες παπί!” Μπορούμε να πούμε “παπί! Παπί! Πα πα πα ! παπί!”  Μετά κάνουμε παύση  και αναμένουμε από το παιδί να ανταποκριθεί. Αν όχι επαναλαμβάνουμε πάλι.
   
• Ακουστική κατανόηση – μνήμη: Μόλις το παιδί αναγνωρίζει τα ονόματα αντικειμένων ζητάμε να επιλέξει ένα αντικείμενο μεταξύ 2-3, ώστε να ενισχύσουμε την ακουστική κατανόηση και μνήμη. Πχ που είναι η πάπια; Έχοντας να επιλέξει τη πάπια και την αγελάδα ή μπορούμε να ζητήσουμε  ένα αντικείμενο με τον ήχο πχ “μμμμμμμ” και το παιδί πιάνει την αγελάδα. Σε μεγαλύτερα παιδιά, ενθαρρύνουμε την κατανόηση σύνθετων εντολών. Πχ παίρνουμε διάφορα τουβλάκια και ζητάμε από το παιδί: “βάλε το πάνω στο τραπέζι, βάλε το κάτω από τη καρέκλα”.

Συμπερασματικά, οι στρατηγικές αυτές συμβάλλουν και ενισχύουν την  ανάπτυξη του λόγου, μέσα από το παιχνίδι και τις ουσιαστικές αλληλεπιδράσεις της καθημερινής ζωής.