Κατανόηση, αναγνώριση και αντιμετώπιση των συνεπειών του καύσωνα

Γράφει ο Ανδρέας Φρετζάγιας, Καθηγητής Παιδιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Επιστημονικός Σύμβουλος Διοίκησης, Παιδιατρικό Κέντρο Αθηνών.

Σύμφωνα με τις επικαιροποιημένες προβλέψεις της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας (ΕΜΥ) η χώρα μας θα βρίσκεται υπό την επίδραση ενός παρατεταμένου κύματος αυξημένων θερμοκρασιών (κύμα καύσωνα). Σίγουρα θα δοκιμασθούν οι αντοχές και η προετοιμασία των υπηρεσιών αντιμετώπισης κρίσεων που συνδέονται με την διαταραχή της ομοιοστασίας του κλίματος του πλανήτη. Παράλληλα, η διατήρηση της θερμορύθμισης στα επιθυμητά επίπεδα θα απαιτήσει επάρκεια των παιδοφυσιολογικών μηχανισμών που καλούνται να εναρμονίσουν τις αντίξοες θερμοκρασιακά διακυμάνσεις του εξωτερικού περιβάλλοντος. Παράλληλα η λήψη πρόσθετων μέτρων πρόληψης, εγκαίρως αναγνώρισης και αποτελεσματικής αντιμετώπισης των οποίων συνεπειών, είναι αντικειμενικά αυτονόητη.

Είναι ουσιώδες να αντιληφθούμε ότι οι αντοχές και υπερβολικές μεταβολές της εξωτερικής θερμοκρασίας και οι αντίστοιχες εσωτερικές διεργασίες που επιτηρούνται στην διάρκεια πυρετού εξαρτώνται κύρια από το θερμορυθμιστικό μας κέντρο (θερμοστάτης) που βρίσκεται στον εγκέφαλό μας και συγκεκριμένα στην περιοχή του πρόσθιου υποθαλάμου. Συγκεκριμένα, στην περίπτωση πυρετού από εσωτερικές αιτίες, με συνηθέστερες τις λοιμώξεις, το θερμορυθμιστικό μας κέντρο μετακινεί το θερμοστάτη σε υψηλότερο σημείο π.χ. στους 40˚ C και δεν επιτρέπει περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας δρώντας έτσι προστατευτικά στις εγκεφαλικές λειτουργίες. Ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει όταν μεταβάλλεται η θερμοκρασία του περιβάλλοντος χώρου. Στην  περίπτωση αυτή ο θερμοστάτης παραμένει στο σημείο διατήρησης της φυσιολογικής θερμοκρασίας (set point) π.χ 37˚ C και εκ τούτου η θερμοκρασία σώματος ανεβαίνει ανεξέλεγκτα σε επίπεδα θερμικής εξάντλησης (heat exhaustion) και θερμοπληξίας (heat stroke) με συνέπεια εγκεφαλικές βλάβες.

Ο πλέον αποδοτικός μηχανισμός θερμορύθμισης και στις δύο περιπτώσεις είναι η εφίδρωση. Μάλιστα δε, η εξάτμιση 1ml ιδρώτα συνοδεύεται από απώλεια θερμικής ενέργειας 1,6 kcal. Η επάρκεια όμως αυτού του μηχανισμού, όπως και άλλων, επιβάλλει παρεμβάσεις στο εξωτερικό θερμικό περιβάλλον αλλά και συνεχή ενυδάτωση του οργανισμού. Είναι αντιληπτό ότι άτομα στις ακραίες ηλικιακές ομάδες δεν μπορούν αφ΄ εαυτών να παρέμβουν στους μηχανισμούς αυτούς και είναι πλήρως εξαρτημένα από άτομα του περιβάλλοντος τους. Επιπρόσθετα υποκείμενα νοσήματα και φάρμακα, δρουν ως ανταγωνιστικοί προς τους μηχανισμούς θερμορύθμισης παράγοντες.

Είναι σημαντικό να μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα σημεία θερμικής εξάντλησης και θερμοπληξίας και σε ποιες πρώτες ενέργειες να προβούμε.

Η θερμική εξάντληση συνοδεύεται από : έντονη εφίδρωση, ψυχρό-ωχρό -κολλώδες δέρμα, γρήγορο και αδύναμο σφυγμό, ναυτία, εμέτους, μυϊκές κράμπες, αδυναμία, ζάλη, κεφαλαλγία, λιποθυμία.

Η θερμοπληξία είναι πιο βαριά κατάσταση χαρακτηριζόμενη από υψηλό πυρετό (≥ 40˚ C) . Το δέρμα είναι ζεστό, κόκκινο και αφυδατωμένο, υπάρχει κεφαλαλγία, ζάλη, θόλωση της συνείδησης και λιποθυμία.  Ο άρρωστος θα πρέπει να μεταφερθεί σε οργανωμένη μονάδα υγείας. Είναι λογικό ότι πρέπει να μεταφερθεί σε κλιματιζόμενο χώρο, να γίνει κρύο μπάνιο, κρύα ρούχα, κρύα ροφήματα αν μπορεί να λάβει.

Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται όταν υπάρχουν επίμονες μυϊκές κράμπες διάρκειας πάνω από 1 ώρα ή τα γενικά συμπτώματα που περιεγράφηκαν και παρά τα μέτρα ελάττωσης της θερμοκρασίας διάρκεσαν από 1-2 ώρες. Τα μέτρα προστασίας σε κύμα καύσωνα μπορούν να ταξινομηθούν ως εξής.

• Πρόληψη

1. Παραμονή σε κλιματιζόμενο χώρο ή ελαττωμένη χρήση άλλων μέσων π.χ. ανεμιστήρες, ανοιχτό και δροσερό σπίτι με δημιουργία ρευμάτων αέρα.
2. Ένδυση με ελαφρά, χαλαρά, ανοιχτόχρωμα ρούχα.
3. Συχνή κατανάλωση νερού. Δεν πρέπει να περιμένουμε να διψάσουμε.
4. Αποφυγή εργασιών και δραστηριοτήτων κυρίως αν ο χώρος δεν κλιματίζεται.
5. Αποφυγή άμεσης έκθεσης στον ήλιο
6. Χρήση άνετου πλατύγυρου καπέλου
7. Η λήψη μεγάλων ποσοτήτων νερού (υπερυδάτωση εκ συνηθείας) μπορεί να οδηγήσει σε δηλητηρίαση με νερό (βαριά υπονατριαιμία). Συνιστάται στις περιπτώσεις αυτές λήψη ηλεκτρολυτικού διαλύματος ή προσθήκη λίγου αλατιού όπως κάνουμε στο καθημερινό φαγητό.
8. Ακολουθούμε τις οδηγίες των αρχών

• Προστασία των παιδιών
• Δεν αφήνουμε παιδιά στο αυτοκίνητο έστω και με ανοιχτά παράθυρα. Στα 10 ΄λεπτά παραμονής παιδιού στο αυτοκίνητο, με ανοιχτά παράθυρα, η θερμοκρασία αυξάνεται τουλάχιστον 6˚ C συγκριτικά με την θερμοκρασία περιβάλλοντος. Για τον ίδιο λόγο δεν πρέπει να αφήνονται στο αυτοκίνητο και τα ζώα συντροφιάς.
• Αποφυγή κατανάλωσης κατεψυγμένου νερού (παγάκια).
• Αποφυγή υπερβολικά κρύων χυμών και άλλων, θεωρούμενων δροσιστικών, σακχαρούχων διαλυμάτων.
• Παιδιά που κοιμούνται πρέπει να αφυπνίζονται και να μην εγκαταλείπονται στο αυτοκίνητο.
• Για να μην ξεχαστεί το παιδί στο αυτοκίνητο  μπορεί να έχουμε στη θέση του παιδιού ένα φουσκωτό μαλακό ζώο και όταν το παιδί καθίσει στη θέση του και ασφαλίσει κατάλληλα (κάθισμα αυτοκινήτου, ζώνες), τότε το ζώο να μεταφέρεται στη θέση του συνοδηγού.
• Ιδιαίτερη προσοχή στα μικρά παιδιά (<5 ετών) έχοντας κινητικά, νευρολογικά ή ψυχιατρικά νοσήματα, παιδιά με καρδιοπάθειες, όσα λαμβάνουν διουρητικά ή φάρμακα που αναστέλλουν τη εφίδρωση, πάσχοντες από ινοκυστική ή επινεφριδιακή ανεπάρκεια.
• Αποφυγή κολύμβησης και άμεσης έκθεσης στον ήλιο κατά το διάστημα 11π.μ μέχρι 5μμ.
• Αποφυγή κολύμβησης για λόγους ασφαλείας σε λίμνες, ποτάμια ή αντίστοιχα αθλήματα (rafting)

Όλα τα παραπάνω είναι απλές οδηγίες για ασφαλές και καλό καλοκαίρι. Να θυμάστε ότι ατύχημα σε ένα παιδί δείχνει αμέλεια ενός ενήλικα.