Δυσκοιλιότητα: Χρήσιμες και πρακτικές συμβουλές

Γράφει η Δέσποινας Τσίτα, Παιδιάτρος – Παιδογαστρεντερολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης του Παιδιατρικού Κέντρου Αθηνών.

Η δυσκοιλιότητα είναι συνηθισμένη σε παιδιά και εφήβους και στην πλειονότητα των περιπτώσεων οφείλεται σε φυσικά αίτια.

Συνήθως η δυσκοιλιότητα οδηγεί σε αραιές επισκέψεις στην τουαλέτα με κενώσεις ογκώδεις και κάποιες φορές επώδυνες. Η κένωση συνδέεται με δυσφορία και η δυσκοιλιότητα συντηρείται καθώς το παιδί εκούσια ή ακούσια αναστέλλει το αντανακλαστικό της αφόδευσης. Το ορθό (τελικό τμήμα του παχέος εντέρου) διατείνεται από κόπρανα και το αντανακλαστικό της αφόδευσης εξασθενεί ή εξαφανίζεται.

Δημιουργείται έτσι ένας φαύλος κύκλος ο οποίος μπορεί να κοπεί με έγκαιρη θεραπεία και τακτικές επισκέψεις στην τουαλέτα.

Διάγνωση

Τα συμπτώματα της δυσκοιλιότητας μπορεί να είναι δύσκολο να ερμηνευτούν επειδή τα παιδιά μπορεί να έχουν καθημερινές ή μαλακές κενώσεις αλλά παρόλα αυτά να έχουν δυσκοιλιότητα. Σε κάποιες περιπτώσεις απαιτείται πρώτα η έναρξη θεραπείας για να τεθεί η διάγνωση.

Για να τεθεί η διάγνωση της δυσκοιλιότητας απαιτούνται τουλάχιστον δύο από τα παρακάτω συμπτώματα κάθε εβδομάδα για ένα μήνα τουλάχιστον (σύμφωνα με τα κριτήρια της Ρώμης IV):

• Δύο ή λιγότερες κενώσεις την εβδομάδα σε παιδί αναπτυξιακής ηλικίας 4 ετών ή μεγαλύτερης
• Τουλάχιστον ένα επεισόδιο ακράτειας κοπράνων την εβδομάδα
• Χαρακτηριστική θέση σώματος όπου γίνεται προσπάθεια αναστολής αφόδευσης και υπερβολικής εκούσιας κατακράτησης κοπράνων
• Επώδυνη αφόδευση ή σκληρά κόπρανα
• Παρουσία μεγάλης κοπρανώδους μάζας στην ψηλάφηση της κοιλίας ή στο ορθό
• Κόπρανα μεγάλης διαμέτρου που δυνητικά αποφράσσουν τη λεκάνη της τουαλέτας

Άλλα συμπτώματα δυσκοιλιότητας μπορεί να είναι:

• Κοιλιακό άλγος κατά τη διάρκεια του γεύματος ή μετά το γεύμα
• Εκνευρισμός, αλλαγή συμπεριφοράς
• Μετεωρισμός (φουσκωμένη κοιλιά)
• Αίσθημα ναυτίας ή μειωμένη όρεξη
• Δύσοσμες κενώσεις ή αποβολή δύσοσμων αερίων
• Εναλλαγή σκληρών και υδαρών κενώσεων (διάρροιες από υπερχείλιση)
• Μικρής διαμέτρου κενώσεις πολλές φορές την ημέρα λόγω ατελούς αφόδευσης
• Αίμα και πόνος κατά το σκούπισμα με χαρτί εξαιτίας ραγάδων στον πρωκτό
• Διαρροή ούρων και συχνουρία

Πότε χρειάζεται θεραπεία με καθαρτικά;

Σε δύσκολες περιπτώσεις δυσκοιλιότητας με υπερβολικό κοιλιακό άλγος ή όταν η γενική κατάσταση του παιδιού είναι επηρεασμένη μπορεί, σε συνεννόηση με το γιατρό, να χρειαστεί να χορηγηθεί θεραπεία με κλύσμα. Η θεραπεία με κλύσμα μπορεί να είναι δυσάρεστη τόσο για το παιδί όσο και για το γονέα και δεν αποτελεί θεραπεία πρώτης γραμμής.

Όταν η γενική κατάσταση του παιδιού ή του εφήβου είναι σχετικά καλή, πριν χορηγηθεί κλύσμα προηγείται κατά προτίμηση θεραπεία από του στόματος για κάποιες μέρες ώστε τα κόπρανα να μαλακώσουν. Μετά τη χορήγηση κλύσματος πρέπει να ακολουθήσει θεραπεία από του στόματος.

Πολλά παιδιά με ιστορικό δυσκοιλιότητας μπορεί να ταλαιπωρούνται επαναλαμβανόμενα και γι' αυτό χρειάζεται τακτική ιατρική παρακολούθηση και συμβουλευτική.

Μορφές κενώσεων - Κλίμακα Αξιολόγησης Σύστασης Κοπράνων κατά Bristol

Η κλίμακα αξιολόγησης κοπράνων κατά Bristol (Bristol Stool Chart) αποτελεί ένα αξιόπιστο κλινικό εργαλείο που αξιολογεί τη σύσταση των κοπράνων και το χρόνο διέλευσής τους από το παχύ έντερο. Είναι χρήσιμο στην καταγραφή τη συχνότητας των εντερικών κενώσεων και στην περιγραφή της σύστασης των κοπράνων από τους ασθενείς. Ο κλινικός γιατρός μπορεί να εξάγει συμπεράσματα για το χρόνο εντερικής διέλευσης και τη διατροφή του ασθενούς όπως και να αξιολογήσει τη θεραπεία που ο ασθενής λαμβάνει καθώς και τις υποκείμενες παθήσεις ή εντερικές διαταραχές που μπορεί να υπάρχουν.

Τύποι 1-2: Τάση προς δυσκοιλιότητα
Τύποι 3-4: Κανονικά κόπρανα
Τύποι 5-7: Τάση προς διάρροια και επείγουσες κενώσεις 

Άμεση επικοινωνία με το γιατρό σε περιπτώσεις όπου υπάρχουν:

• Εμετοί πράσινου, ερυθρού ή καφέ/μαύρου χρώματος
• Έντονα διατεταμένη κοιλιά
• Κενώσεις με πρόσμιξη αίματος
• Κακή πρόσληψη βάρους, ελλιπής ανάπτυξη
• Πολύ μικρής διαμέτρου κόπρανα
• Έλκη, ραγάδες ή αλλαγή στην όψη του πρωκτικού δακτυλίου

Σε περιπτώσεις με επηρεασμένη γενική κατάσταση ή έντονο οξύ κοιλιακό άλγος συστήνεται επείγουσα κλινική εκτίμηση.

Θεραπεία

Η θεραπεία της δυσκοιλιότητας απαιτεί χρόνο. Η θεραπεία συνδέεται με:

• Ποικίλη και ισορροπημένη διατροφή με αδιάλυτες αλλά και διαλυτές φυτικές ίνες
• Πρόσληψη επαρκούς ποσότητας νερού
• Σωματική άσκηση
• Τακτικές εντερικές συνήθειες
• Φαρμακευτική αγωγή

Στόχος είναι οι μαλακές κενώσεις χωρίς συνοδό δυσφορία ή διαρροές – ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ!

Εντερικές συνήθειες- Ρουτίνες τουαλέτας

Συστήνεται να γίνεται προσπάθεια για αφόδευση 5-10 λεπτά, 2-3 φορές κάθε μέρα. Κατά προτίμηση σε καθορισμένους χρόνους σχετιζόμενους με τα κύρια γεύματα ώστε να επωφεληθεί κανείς από το γαστροκολικό αντανακλαστικό που ενεργοποιείται από το γεύμα (διεγείρει την εντερική κινητικότητα). Συστήνονται:

• Σταθερή και ταυτόχρονα χαλαρή θέση σώματος. Ψηλό σκαμπό για στήριξη κάτω από τα πόδια.
• Τα παιδιά που φορούν πάνα καλό είναι να βοηθιούνται από τους γονείς σε θέση οκλαδόν στην αγκαλιά ή σε ξαπλωτή θέση με τα γόνατα μαζεμένα προς το θώρακα.
• Ούρηση σε καθιστή θέση- διεγείρει το αντανακλαστικό της αφόδευσης
• Η επίσκεψη στην τουαλέτα να μην αναβάλλεται!

Κάθε προσπάθεια πρέπει να ενθαρρύνεται, ακόμη κι αν δεν είναι αποτελεσματική. Οι γονείς πρέπει να θέτουν τις ρουτίνες και να επιβλέπουν ώστε να τηρούνται.

Φαρμακευτική αγωγή

Συνήθεις κατηγορίες φαρμάκων:

• Ωσμωτικά καθαρτικά από του στόματος: Μακρογόλη 3350, Λακτουλόζη, Γάλα Μαγνησίας
• Μαλακτικά κοπράνων: παραφινέλαιο
• Διεγερτικά καθαρτικά: βισακοδύλη, σέννα, καστορέλαιο, πικοθεϊκό νάτριο
• Κλύσματα: βισακοδύλη, φωσφορικό νάτριο, παραφινέλαιο

Η έγκαιρη έναρξη θεραπείας βελτιώνει το αποτέλεσμα μακροπρόθεσμα, δημιουργεί λιγότερο φόβο για πόνο κατά την αφόδευση και διευκολύνει το αίσθημα της ανάγκης για αφόδευση. Το έντερο ανακτά τη φυσιολογική του λειτουργία.

Τα περισσότερα φάρμακα από του στόματος:

• χρειάζεται να λαμβάνονται καθημερινά
• χρειάζονται υγρά για να δράσουν σωστά
• παραμένουν στο έντερο, αποβάλλονται με τα κόπρανα και δεν επηρεάζουν τα υπόλοιπα συστήματα
• δεν προκαλούν εξάρτηση και δεν έχουν σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες
• κάποιες φορές δημιουργούν ένα παροδικό αίσθημα δυσφορίας όταν αυξάνουν οι προωθητικές κινήσεις του εντέρου

-Η σωστή δόση για καθημερινές και μαλακές κενώσεις μπορεί να διαφέρει από παιδί σε παιδί. Όταν βρεθεί η σωστή δοσολογία είναι καλό να διατηρείται.

-Έπειτα από 3-6 μήνες με τακτικές κενώσεις μπορεί η δόση της φαρμακευτικής αγωγής να μειωθεί σιγά σιγά κατόπιν συνεννόησης με το γιατρό. Σε περίπτωση επανεμφάνισης συμπτωμάτων δυσκοιλιότητας η δόση πρέπει να αυξηθεί.