COVID-19 και υποψήφια εμβόλια - σύντομη ανασκόπηση

Γράφει η Σίσσυ Κωνσταντινίδου, Κλινικός Φαρμακοποιός MSc, Ιατρικό Κέντρο Αθηνών

Μέχρι στιγμής, παρόλο που δεν υπάρχει διαθέσιμο εμβόλιο για τον ιό SARS-CoV-2, ο οποίος προκαλεί τη νόσο COVID-19, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), περισσότερα από 50 διαφορετικά εμβόλια εξετάζονται σε κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους, και 13 βρίσκονται στη Φάση III. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η πανδημία, αναπτύσσονται καινοτόμα εμβόλια, όπως τα πρωτεϊνικά εμβόλια ή αυτά που χρησιμοποιούν DNA ή RNA, εμβόλια ιικού φορέα, καθώς και εμβόλια αδρανοποιημένου ή εξασθενημένου ιού. Όλα τα υπό ανάπτυξη εμβόλια, έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε εάν ο ιός SARS-CoV-2 επιτύχει να εισχωρήσει στον οργανισμό, να διεγερθεί το ανοσοποιητικό σύστημα, ώστε να τον καταπολεμήσει. Τα εμβόλια στοχεύουν στη δημιουργία αντισωμάτων και κυτταρικής μνήμης, έναντι χαρακτηριστικών δομών του ιού.

Ο μηχανισμός COVID-19 COVAX αποτελεί τον εμβολιαστικό πυλώνα του «Επιταχυντή πρόσβασης στα διαθέσιμα εργαλεία κατά της ασθένειας COVID-19 (ACT)», μία πλατφόρμα παγκόσμιας συνεργασίας για την επιτάχυνση της ανάπτυξης, της παραγωγής και της δίκαιης πρόσβασης σε δοκιμές, θεραπείες και εμβόλια κατά της νόσου COVID-19. Η Ευρωπαϊκή Ένωση συνεισφέρει με επιχορηγήσεις για τη στήριξη του μηχανισμού COVAX, ώστε να εξασφαλιστεί η πρόσβαση χωρών, χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, στα μελλοντικά διαθέσιμα εμβόλια κατά του SARS-CoV-2.

Οι εταιρείες BioNTech και Pfizer ανακοίνωσαν τα πρώτα αποτελέσματα από την κλινική δοκιμή Φάσης ΙΙΙ, του mRNA εμβολίου, BNT162b2, σε σχήμα δύο δόσεων με πάνω από 44.000 εθελοντές. Το εμβόλιο αυτό εμπεριέχει τη γενετική πληροφορία ενός δομικού τμήματος του μορίου του ιού, ώστε να ωθήσει τον οργανισμό στην παραγωγή αντισωμάτων. Τα πρώιμα αποτελέσματα δείχνουν ότι το εμβόλιο έχει 95% αποτελεσματικότητα, 28 ημέρες μετά την πρώτη δόση χορήγησης. Επιπλέον, δεν παρατηρήθηκαν σοβαρές ανησυχίες για την ασφάλειά του, λόγω των ήπιων ανεπιθύμητων παρενεργειών. Οι εταιρείες ανακοίνωσαν ότι υπέβαλαν αίτηση έκτακτης αδειοδότησης στον FDA. Ένα μειονέκτημα του συγκεκριμένου εμβολίου αφορά στην αποθήκευση και τη μεταφορά του, καθώς το mRNA είναι ασταθές και πρέπει να αποθηκευτεί κατεψυγμένο σε θερμοκρασία -70 εώς -80 °C .

Σύμφωνα με τη Φάση ΙΙΙ της μελέτης COVE, με πάνω από 30.000 εθελοντές, η αμερικανική βιοφαρμακευτική εταιρεία Moderna, έλαβε επιβεβαίωση της καταλληλότητας του υπό ανάπτυξη εμβολίου της, mRNA-1273, για τη νόσο COVID-19. Τα πρώιμα στοιχεία ενδιάμεσης ανάλυσης της Φάσης ΙΙΙ κατέδειξαν ότι το εμβόλιο παρουσιάζει 94,5% αποτελεσματικότητα, έναντι του ιού SARS-CoV-2. Δεν αναφέρθηκαν σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες με τις πιο συχνές να είναι τα μυϊκά άλγη, η κόπωση και οι πονοκέφαλοι. Ένα σημαντικό πλεονέκτημα του συγκεκριμένου εμβολίου είναι η σταθερότητά του, καθώς μπορεί να αποθηκευτεί στους -20°C για έως και έξι μήνες και διατηρείται στη θερμοκρασία κατάψυξης κοινού ψυγείου, για έως και ένα μήνα.

Ένα άλλο πειραματικό εμβόλιο, το AZD1222, το οποίο χρησιμοποιεί ιικό φορέα, αναπτύσσει το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και η εταιρεία AstraZeneca. Τα συγκεκριμένου τύπου εμβόλια, περιέχουν ιούς που έχουν σχεδιαστεί για τη μεταφορά της ιικής γενετικής πληροφορίας. Στα αποτελέσματα μίας ενδιάμεσης ανάλυσης, Φάσης III, σε δύο διαφορετικά δοσολογικά σχήματα, η AstraZeneca ανέφερε ότι το AZD1222 είχε αποτελεσματικότητα 90%,  σε όσους έλαβαν αρχικά την τυπική δόση κατά το ήμισυ, ακολουθούμενο από πλήρη δόση, τουλάχιστον ένα μήνα μετά, και αποτελεσματικότητα 62%, σε όσους έλαβαν δύο πλήρεις δόσεις με διαφορά τουλάχιστον ενός μήνα. Το συγκεκριμένο εμβόλιο μπορεί να αποθηκευτεί σε κανονικές συνθήκες ψύξης για τουλάχιστον έξι μήνες.

Η γαλλική φαρμακευτική εταιρεία Janssen της Johnson & Johnson τον Σεπτέμβριο του 2020, ξεκίνησε δοκιμές Φάσης III (ENSEMBLE) με 60.000 εθελοντές του υποψήφιου εμβολίου, JNJ-78436735. Το συγκεκριμένο εμβόλιο, το οποίο είναι ανασυνδυασμένου φορέα και χρησιμοποιεί έναν ανθρώπινο αδενοϊό, αξιοποιεί την τεχνολογική πλατφόρμα, που χρησιμοποιήθηκε για την παρασκευή του εμβολίου της ίδιας εταιρείας κατά του ιού Έμπολα. Ωστόσο, ο φορέας αδενοϊού, που χρησιμοποιείται στο υποψήφιο εμβόλιο, έχει τροποποιηθεί, έτσι ώστε να μην μπορεί πλέον να αναπαραχθεί σε ανθρώπους και να προκαλέσει ασθένεια. Με την τεχνολογία AdVac® της Janssen, το εμβόλιο, εάν είναι επιτυχές, εκτιμάται ότι θα παραμείνει σταθερό για δύο χρόνια στους -20 °C και τουλάχιστον τρεις μήνες στους 2-8 °C, κάτι το οποίο το καθιστά συμβατό με τις κλασικές μεθόδους διανομής εμβολίων και δεν θα απαιτούσε νέα υποδομή.

Η εταιρεία Sanofi σε συνεργασία με την GSK, αναπτύσσει ένα ακόμα υποψήφιο εμβόλιο, για τον COVID-19, με βάση την ανασυνδυασμένη πρωτεΐνη, ξεκινώντας κλινική δοκιμή Φάσης Ι/ΙΙ. Παράλληλα, η Sanofi μαζί με την Translate Bio ανακοίνωσαν θετικά προκλινικά αποτελέσματα, για το υποψήφιο mRNA εμβόλιο, MRT5500, το οποίο πρόκειται να τεθεί σε δοκιμές Φάσεις Ι/ΙΙ.

Μία εταιρεία βιοτεχνολογίας, που αναπτύσσει εμβόλια επόμενης γενιάς για σοβαρές μολυσματικές ασθένειες,  η Novavax, ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 2020 δοκιμές Φάσης III,  για το ανοσοενισχυτικό εμβόλιο, NVX-CoV2373.

Η Ρωσία από την άλλη πλευρά, παρουσίασε ελπιδοφόρα στοιχεία για το εμβόλιο Sputnik V, το οποίο βρίσκεται στη Φάση ΙΙΙ των κλινικών μελετών, σε μία δεύτερη ενδιάμεση ανάλυση δεδομένων από μία κλινική μελέτη. Ο εμβολιασμός με το Sputnik-V, πραγματοποιείται σε δύο στάδια, και σύμφωνα με τον επικεφαλής του Εθνικού Ερευνητικού Κέντρου «Γκαμαλέγια» της Ρωσίας (Gamaleya Research Institute), που παρήγαγε το εμβόλιο, τα αποτελέσματα των δοκιμών, έδειξαν ότι ήταν αποτελεσματικό κατά 91,4%, την 28^η ημέρα, και πάνω από 95% την 42^η.

Μέχρι στιγμής, σύμφωνα με τα αποτελέσματα ενδιάμεσων φάσεων ανάλυσης, 3 εμβόλια προπορεύονται (Astrazeneca/Oxford, BioNTech/Pfizer, Moderna/NIH), αλλά ακόμα αναμένονται οι αντίστοιχες επιστημονικές δημοσιεύσεις. Πολλές ακόμα εταιρείες διεξάγουν κλινικές μελέτες με στόχο την εύρεση ασφαλών και αποτελεσματικών εμβολίων, όπως η CureVac, η Medicago, η Inovio, κ.ά.  Ωστόσο, μόλις εγκριθεί ένα εμβόλιο, πρέπει να διασφαλιστούν επαρκείς ποσότητες, ώστε να διανεμηθεί ισότιμα παγκοσμίως, γι’ αυτό και πιθανότατα να υπάρξει δυνατότητα παραγωγής πολλών εμβολίων σε διαφορετικές χώρες. Έως τότε εκτιμάται ότι τα εμβόλια θα δοθούν βάσει προτεραιοτήτων. Σύμφωνα με τα τωρινά δεδομένα, το πιθανότερο είναι να υπάρξει διαθέσιμο εμβόλιο έως τα τέλη του 2020 ή στις αρχές του 2021, λόγω των τεράστιων επενδύσεων για κλινικές δοκιμές, τις ταχύτατες ρυθμιστικές απαιτήσεις, το μεγάλο αριθμό εθελοντών, καθώς και την τόσο άμεση αποκωδικοποίηση της γενετικής σύστασης του SARS-CoV-2.

Βιβλιογραφία

A Study to Evaluate Efficacy, Safety, and Immunogenicity of mRNA-1273 Vaccine in Adults Aged 18 Years and Older to Prevent COVID-19 - Full Text View - ClinicalTrials.gov. Available at: https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT04470427.

AZD1222 vaccine met primary efficacy endpoint in preventing COVID-19. Available at: https://www.astrazeneca.com/media-centre/press-releases/2020/azd1222hlr.html Accessed: 25-11-2020.

COVAX: Working for global equitable access to COVID-19 vaccines. Available at: https://www.who.int/initiatives/act-accelerator/covax.

COVID-19 | BioNTech. Available at:  https://biontech.de/covid-19.

COVID-19 Vaccination Program Interim Operational Guidance for Jurisdictions Centers for Disease Control and Prevention (CDC) COVID-19 Vaccination Program Interim Playbook for Jurisdiction Operations (2020).

Draft landscape of COVID-19 candidate vaccines. https://www.who.int/publications/m/item/draft-landscape-of-covid-19-cand....

Folegatti, P.M. et al. Safety and immunogenicity of the ChAdOx1 nCoV-19 vaccine against SARS-CoV-2: a preliminary report of a phase 1/2, single-blind, randomised controlled trial. Lancet 396, 467–478 (2020).

Johnson & Johnson Initiates Pivotal Global Phase 3 Clinical Trial of Janssen’s COVID-19 Vaccine Candidate | Johnson & Johnson. Available at:  https://www.jnj.com/johnson-johnson-initiates-pivotal-global-phase-3-clinical-trial-of-janssens-covid-19-vaccine-candidate.

Konstantinidou, S.K., Papanastasiou, I.P. Repurposing current therapeutic regimens against SARS-CoV-2 (Review). Experimental and Therapeutic Medicine 20(3), 1845-1855 (2020).

Krause, P. et al. COVID-19 vaccine trials should seek worthwhile efficacy. Lancet 396, 741–743 (2020).

Novavax Initiates Phase 3 Efficacy Trial of COVID-19 Vaccine in the United Kingdom | Novavax Inc. - IR Site. Available at: https://ir.novavax.com/news-releases/news-release-details/novavax-initia....

Pfizer and BioNTech Announce Vaccine Candidate Against COVID-19 Achieved Success in First Interim Analysis from Phase 3 Study | Pfizer. Available at: https://www.pfizer.com/news/press-release/press-release-detail/pfizer-an....

Pfizer and BioNTech Conclude Phase 3 Study of COVID-19 Vaccine Candidate, Meeting All Primary Efficacy Endpoints | Pfizer. Available at: https://www.pfizer.com/news/press-release/press-release-detail/pfizer-an....

Promising Interim Results from Clinical Trial of NIH-Moderna COVID-19 Vaccine | National Institutes of Health (NIH). Available at: https://www.nih.gov/news-events/news-releases/promising-interim-results-....

Sanofi and Translate Bio mRNA COVID-19 vaccine candidate induced high antibody levels in preclinical studies - Sanofi. Available at: https://www.sanofi.com/en/media-room/press-releases/2020/2020-10-15-14-0....

Sanofi and GSK initiate Phase 1/2 clinical trial of COVID-19 adjuvanted recombinant protein-based vaccine candidate - Sanofi. Available at: https://www.sanofi.com/en/media-room/press-releases/2020/2020-09-03-07-0....

Sputnik V - the first registered vaccine against COVID-19. Official website vaccine against coronavirus Sputnik V. Available at: https://sputnikvaccine.com/ Accessed: 24-11-2020.

Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η ΕΕ αυξάνει τη συνεισφορά της στον COVAX σε 500 εκατ. ευρώ για την εξασφάλιση εμβολίων κατά της νόσου COVID-19 για τις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Available at: https://ec.europa.eu/greece/news/20201112_1_el. Accessed 24-11-2020.